-->

piątek, 22 września 2017

Inwentarze Dóbr


Najstarsze inwentarze dóbr kościelnych i królewszczyzn pochodzą z przełomu XV i XVI wieku. Inwentarze dóbr szlacheckich w tym okresie są jeszcze rzadkością. Kolejne wieki przynoszą coraz większą liczbę opisów posiadłości. Uwłaszczenia chłopów powoduje ostateczny upadek systemu pańszczyźnianego. Od tej chwili zanika tradycja inwentaryzacji dóbr.
Ze względu na znaczenie inwentarzy dóbr jako bogatego źródła dającego bezpośredni wgląd w stan majątkowy dóbr i relacje między właścicielem a ludnością zamieszkującą i wykonującą różnego rodzaju powinności na rzecz tegoż, z tego też powodu dodaje kolejną kategorię do bloga pod tytułem: 
Inwentarze dóbr.
Natomiast spis inwentarzy wraz z linkami do opisów znajdować się będzie w etykiecie o nazwie:
Indeks Inwentarzy Dóbr.
Informacje związane ze szczegółowymi opisami dóbr czerpie między innymi z ksiąg notarialnych, pochodzących z XIX wieku.
Ze względu na to, że szczególnie interesuję mnie substancja nieruchoma, czyli  przede wszystkim opisy budynków i zabudowań dworskich, zabudowań folwarcznych i t. p. w opisach dóbr pomijać będę część opisującą dobra ruchome. 
Poniżej dodaję linki do opisów poszczególnych dóbr. W nawiasie podaję nazwy innych miejscowości, wchodzących w skład dóbr, ale nie ujętych w tytule nazwy dóbr.

INWENTARZE DÓBR

 
 
BAŁDRZYCHÓW - 1828 r.

 

BLIŹNIEW - 1831 r. 
 
 


BOREK PAUZEW - 1814 r.
 
BRODY - 1820 r. 
 
BROŃCZYN - 1839 r.
 
BRUDZEW (Bugaj) - 1822 r.
 
BRUDZEW -1876 r.

BRZESKI - 1813 r. 

BRZESKI - 1816 r.

 
 
 
 
 
 
 
CHRUSTY ZAWADY - 1835 r. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
DRUŻBIN - 1867 r. 
 
DRWALEW - 1828 r.

DYBÓW SUCHORZYN - 1817 r.
 
DZIADKOWICE - 1833 r. 
 
DZIADKOWICE - 1834 r. 
 
 
 
GLINNO - 1841 r.
 
GŁANISZEW - 1836 r. 

GŁANISZEW - 1873 r.
 
GOLKÓW - 1840 r. 
 
 
GRABINA - 1830 r.

 
GRÓJEC WIELKI - 1868 r.

 
 
 
 
JARZĄB - 1821 r.
 
 
 

 
KAŁÓW - 1824 r. 
 
 
KĘPA młyn -1843 r.

 
KLONÓW (Klonówek) - 1840 r.

KOBIERZYCKO - 1832 r. 
 
KOBIERZYCKO - 1835 r. 

KOBYLNIKI - 1834 r.
 
 
KOCINA - 1845 r.
 
KOMORNIKI - 1820 r.
 
 
 
 
LIGOTA - 1851 r.

LIPICZE (Folwark Gozduwek) - 1819 r.

LUBOLA - 1817 r.
 
 
 
 
 


 
MORAWKI - 1828 r. 
 
 
 
OPOJOWICE (Brody) - 1864 r.

ORZEŻYN - 1813 r.
 
OSMOLIN - 1873 r.

OSOWIEC PRZYWIDZ - 1817 r.
 
OSTRÓW (Sudajew) - 1869 r. 

 
 
 

PLATOŃ - 1875 r.

 
 
PONIATÓW - 1841 r.
 
PONIATÓWEK - 1867 r.
 
POPÓW (Łęg) - 1824 r. 
 
POPÓW (Łęg) - 1827 r.

PORADZEW - 1815 r.
 
PRAŻMÓW - 1832 r.
 
PRAŻMÓW - 1866 r. 

 
PRUSZKÓW - 1826 r. 
 
PRZYGOŃ - 1849 r. 


 
PSTROKOŃSZCZYZNA - 1836 r. 

 

RAKOWICE - 1870 r.


 
ROGÓŹNO - 1829 r. 
 
ROGÓŹNO - 1832 r. 
 
 
 
 
RUDA MŁYN - 1873 r. 
 
 
 
RYBNIK (Gozdy) - 1867 r.
 
 
SADOKRZYCE - 1839 r.

SARNÓW (Korablew) - 1816 r.
 
 
 
 
 
 

 

 


 
 
 
 
 
 
ŚWIERZYNY - 1836 r. 
 


 

 
TYCZYN (Redzeń) - 1841 r. 
 
 
URBANICE (Tumidaj) - 1851 r.

WANIA - 1817 r.

WĄGŁCZEW (Wygoda) - 1813 r.
 
 
 
WILCZKÓW - 1839 r. 

 
WILKSZYCE - 1822 r. 
 
 


 
 
 
 
WOLA KLESZCZOWA - 1832 r.
 
 
 
WOŹNIKI młyn - 1853 r.
 
 
 
 
 
WYDRZYN gm. Czarnożyły - 1868 r.

ZABŁOCIE (Bród Widawski) -1813 r.
 
 
 
 
 
 
 
 
ŻEROSŁAWICE - 1825 r.


SŁOWNICZEK  

Słowniczek pochodzi z artykułu Pani Haliny Studzińskiej o dworze w Zaspach Miłkowskich (http://milkowice.pl.tl/Historia-dworu.htm)

Antaba - stały lub ruchomy uchwyt z metalu umieszczany na drzwiach, bramie, klamka
Bieguny (zawiasy), drzwi na biegunie drewnianym rodzaj zawiasów u drzwi i wrót w starych budynkach. Czopy obracały się w otworach zwanych stępkami. Pierwotnie wszystkie drzwi i wrota we dworach i chałupach wiejskich obracały się na biegunach drewnianych. Z biegiem lat, w miarę upowszechniania się wyrobów stalowych i wzrostu zamożności właścicieli, miejsce biegunów drewnianych zajęły bieguny stalowe, a następnie zawiasy stalowe.Wrota podwójne miały dwa bieguny – prawy i lewy.

Czynszownik - w okresie pańszczyźnianym: chłop dzierżawiący grunt, zwolniony od odrabiania pańszczyzny za roczną opłatą.
Darmocha - bezpłatna, przymusowa praca chłopów na rzecz właściciela ziemskiego w zamian za uzyskany nadział gruntu
Dymnik (wyglądek) – małe okienko albo otwór w dachu lub w szczycie pod kalenicą. Jego zadaniem było odprowadzanie dymu z domów pozbawionych komina. Jednocześnie doświetlało poddasze.
Folwark - daw. duże, samodzielne gospodarstwo rolne wraz z kompleksem budynków gospodarczych i mieszkalnych należące do dworu lub do właściciela ziemskiego, także budynek zamieszkały przez służbę folwarczną.

Komornik – chłop nie posiadający ziemi i zabudowań, obciążony był wykonywaniem darmowej pracy na rzecz pana.
Kopizna – pobierane żyto, jęczmień, groch, owies, tatarka w zamian za pracę na rzecz dworu
Oficyna - oznacza służbówkę, skrzydło budynku lub odrębny budynek nieopodal pałacu lub dworu świadczący usługi bezpośrednio dla budynku głównego (pralnie, kuchnie, piekarnie, pomieszczenia służby), stanowiący nieraz bok dziedzińca gościnnego (wjazdowego). Oficyny miały architektoniczne ukształtowanie elewacji skromniejsze niż budynek główny. Oficyny wznoszono często z gorszych materiałów niż główny budynek.

Ordynaria - część zarobków oficjalistów dworskich i stałych robotników rolnych w folwarku wypłacana w naturze
Ordynaryjny – dawniej normalny, zwyczajny, aktualny

Popręg – regulowana podpórka drzwi

Półrolnik – kmieć lub rolnik posiadający od 12 mórg ziemi do pół włóki.
Przycieś - w budownictwie: podstawa wykonana z odpowiednio spojonych belek, na której opiera się ściana
Sabatnik - rodzaj pieca do pieczenia mięsa lub ciasta
Sień - duży przedpokój, hol 
Sklep –obmurowana piwnica
Tarcica - deska, asortyment drzewny powstały w wyniku przetarcia drewna okrągłego. Używano ich do robienia podłóg, które po wygładzeniu woskowano.
Obrzucana ściana – wyrównywana, tynkowana

Włodarz – chłop nadzorujący wykonujących pańszczyznę, zwolniony z innych obowiązków wobec dworu.
Włóka – około 30 mórg ziemi, taka przestrzeń roli, którą można było parą wołów zaorać przez dzień od rana, to włóka oznaczała większe pole, które po zoraniu lub posiewie potrzeba było włóczyć czyli bronować także cały dzień.
Wrzeciądz – okucie budowlane, zamknięcie drzwi lub bramy, element w formie sztaby (lub płaskownika) z otworem współpracujący ze skoblem służący wraz z nim do mocowania kłódki, czasem (szczególnie w przeszłości) w formie krótkiego łańcucha, służącego do zamykania drzwi od wewnątrz.

Inwentarz dóbr Zabłocie (1813)

Źródło inwentarza:
Akta notariusza Antoniego Pstrokońskiego w Sieradzu z lat 1812-1813 (Archiwum Państwowe w Łodzi, oddział w Sieradzu) Inwentarz przepisał Piotr Tameczka.


Po ukończeniu inwentarza, notaryusz publiczny powiatu sieradzkiego przystąpił do opisania stanu dobr zabłocia, ktorego treść takowa.—

I. Budynki Dworskie w wsi Zabłociu.

Nro 1mo dwor nowy z drzewa rzniętego, ale z iedney strony kawał przyciesi nadgniło, podmurowany. Dach pod szkudłami. Dymników w dachu dwa z oknami za szkłem. Ganek przed dworem na dwoch słupach murowanych. W tym ganku na gorze izdebka z drzwiami iednemi szklanemi drugiemi sosnowemi na zawiasach, składanemi, na froncie, trzecie są drzwi wchodnie na zawiasach z zamkiem i kluczem. Wchodząc do sieni drzwi składane gozdziami nabiiane, na zawiasach, z zamkiem, kluczem i antabami. Z sieni na gorę schody, z drzwiami na zawiasach zamkiem i kluczem. w sieni przed piece murowane z kominem także murowanym aż nad dach, do piecow dwoie drzwiczek sosnowych na zawiasach z szkoblami i wrzecądzami. U czelusci dwie blachy żelazne. w sieni podłoga i posowa z tarcic.— z sieni po prawey stronie drzwi sosnowe do pokoiu pierwszego: w ktorym obicie papiorowe niebieskie na płotnie kleione. Okien trzy, kominek murowany, piec z kafli szafirowo malowanych dwa pokoie grzeiący. Z tego pokoiu drzwi do drugiego pokoiu, w tym pokoiu okno iedno, kominek iak w pierwszym pokoiu, obicie papiorowe na płotnie kleione koloru zielonego. Z tego pokoiu drzwi poiedyncze na zawiasach z zamkiem i kluczem, drugie zas płocienne malowane z klameczką do garderoby. w tey garderobie okno na zawiasach z ryglami dwiema i dwiema haczykami u dołu i okienicą wewnątrz na zawiasach, drzwi z tey garderoby do ogrodu na zawiasach z ryglem i szkoblami — posowa i podłoga z tarcic.— Z pokoiu drugiego, drzwi do trzeciego pokoiu czyli sali małey, w ktorey tylko kominek murowany, iedna sciana od sieni, zupełnie murowana drzwi do ogrodu dwoie składanych, iedne szklane z zamkiem kluczem i antabami, drugie zewnątrz sosnowe na zawiasach z dwiema haczykami iednym ryglem i szkoblami trzema. Drzwi do sieni składane. Obicie papiorowe na płotnie kleione koloru czerwonego.—Z tey salki drzwi do czwartego pokoiu, w ktorym okno iedno, kominek murowany i piec z kafli zołtych, dwa pokoie grzeiący, obicie papiorowe na płotnie kleione, koloru seledynowego.— Z pokoiu tego drzwi do garderoby iedne sosnowe drugie na płotnie, takie iak u pierwszey garderoby, w niey okno iedno, drzwi do ogrodu iak w pierwszey. Z czwartego pokoiu drzwi do piątego pokoiu, w tym okien trzy, kominek murowany, obicie papiorowe na płotnie kleione koloru siarczystego. Z tego pokoiu drzwi do sieni.—Ogolnie mówiąc wszystkie drzwi są na zawiasach krytych, wewnątrz pokoi malowane, z zamkami, kluczami i antabami.— Okna wszystkie z tafel szklanych na zawiasach z antabami w szrodku i ryglami u dołu i u gory także malowane zielono, są przy nich okienice rozkładane na zawiasach z haczykami i szkobelkami. Podłogi i posowy wszystkie w pokoiach z tarcic, biało malowane.— Za dworem ogrod nowo założony włoski, w ktorym drzewka rozne i rosliny ogrodowe, oraz inspekta za szkłem i wychodek. To wszystko razem ogrodzone płatami rzniętemi — za ogrodem na boku ku łąkom pszczelnik, w ktorym znayduie się pszczoł starych pniow trzynascie.— Dziedziniec dworu w kwadrat, słupy maiący murowane, miedzy ktoremi sztacheńki z tarcic przerzynane, a w wyiezdzie na lewey stronie wrota i dwoie drzwi na zawiasach sztachetkową robotą, po prawey ręce do gorzalni takiez wrota i drzwi osobne podobne do kuchni.— Cały dziedziniec nad płotem i dworem wewnątrz lipami wysadzony topolami.—Po prawey stronie dworu oficyna czyli kuchnia z starego dworu przestawiona, dach pod szkudłami z dwiema dymnikami, komin z gruntu murowany, po prawey stronie izba, do ktorey drzwi na zawiasach na antabę zamykane z haczykiem, w izbie okien trzy na zawiaskach z haczykami, w nich szesc szyb stłuczonych. Kominek i piec murowane. Drzwi do komory składane na zawiasach na antabę zamykane, w tey komorze okno z gruntu złe z okiennicą wewnątrz, i dwoie drzwi, na zawiasach, iednę do kuchenki, drugie do inney komory z haczykiem i szkoblem, z tey drugiey komory drzwi na zawiasach z wrzecądzem i szkoblami, do ogrodu.— Na drugiey stronie kuchnia, do niey drzwi na zawiasach z klamką, szkoblami i haczykiem, okien trzy, w iednym trzy szyby wytłuczone, piec z cegły i kominek z kapturem podpartym żelaznym prętem.— Z kuchni drzwi do izby czyli komory na zawiasach z szkoblami wrzecądzem i kłotką oraz kluczem, w komorze okno, w nim dwie szyby wytłuczone.— z komory drzwi do mlecznika u dołu murowanego na zawiasach żelaznych — posowy wszędzie z tarcic bez podłogi, tylko na tey stronie gdzie kuchnia. z sieni drzwi do kuchenki na zawiasach z wrzecądzem i szkoblami: = kurniki w słupy murowane i podmurowane z drzewa rzniętego. Dach pod szkudłami z dwiema dymnikami, drzwi czworo na zawiasach z szkoblami i wrzecądzami: = browar z gorzalnią z drzewa rzniętego. Dach pod szkudłami, komin z gruntu murowany. Drzwi do sieni składane poczęsci gozdziami nabiiane po brzegach na zawiasach z klamką wrzecądzem i szkoblami. Po lewey stronie naprzod izba gorzelniana, do ktorey drzwi składane na zawiasach z klamką, rękoimą i szkoblami, w tey izbie okien trzy, i kotliny do dwoch garcy oraz dwie rynny do studzien.— Z gorzalni drzwi do komory i z komory drugie na dwor na zawiasach z szkoblami i wrzecądzami. Za kotliną drzwi na zawiasach z wrzecądzem i szkoblami do sionki z ktorey znowu drzwi na zawiasach z szkoblami do sadzawki — do czelusci są dwie blachy żelazne. = na drugiey stronie izba browarowa, w niey okno iedno, do ktorey drzwi z sieni na zawiasach żelaznych z wrzecądzem i szkoblami. Z tey izby znowu drzwi do suszarni na zawiasach z szkoblami tylko, ktora to suszarnia murowana, z tey suszarni drzwi do komorki a z komorki znowu drzwi na dwor, podobnież na zawiasach z szkoblami i wrzecądzami. z browaru iest rynna do studni tylney, podłogi w izbach murowane. Posowy zas z tarcic — izdebka mała obok browarowey izby, w ktorey okien dwa, kominek murowany, piec z cegły grzeiący dwie izby— drzwi do izdebki z sieni na zawiasach z szkoblami.— Przed gorzalnią studnia z kamieni ocembrowana u gory drzewem z żurawiem, kosiorem i wiadrem okutym. Druga studnia za gorzalnią w sadzawce także ocembrowana z zurawiem kosiorem i wiadrem okutym. Drabina na dachu gorzelnianym — sadzawka ogrodzona.—
Wolarnia na przeciw gorzalni w słupy murowana, sciany z drzewa rzniętego. Dach pod snopkami z dwiema szorami szkudeł u dołu, z dymnikami u ktorych są drzwiczki na zawiasach z wrzecądzami i szkobelkami, wrota na wylot na kunach u gory żelaznych. Drzwi dwoie na wylot. Podłoga z dyli. Koryta z drabinami na około w szrodku koryto wielkie do wywaru. Skrzynia do sieczki sosnowa. Przed wolarnią studnia do wywaru z zurawiem kosiorem okutym u dołu i wiadrem okutym zamykana z wierzchu drzwiczkami, spodem iest rura z browaru do tey studni. Są takze koryta tak do wolarni iak i do chlewow z tey studni.Chlewy dla trzody w słupy murowane z drzewa rzniętego, dach pod snopkami z dwiema szorami szkudeł u dołu i dwiema szczytami u tarcic. Drzwi czworo na zawiasach z szkoblami i wrzecądzami. Przed chlewami grodka wybrukowana. = Spichrz murowany roku tysiąc osiemset dziesiątego. Dach szkudlany z dymnikiem na drzwiczki na zawiasach i wrzecądz wewnątrz zamykanemi. Z przodu okienko w scianie z prętami trzema żelaznemi — drzwi do spichrza gozdziami nabiiane na zawiasach z zamkiem i kluczem, do ktorych się wchodzi po schodkach. Pod tym spichrzem sklep, do niego drzwi gozdziami nabiiane na zawiasach z zamkiem i kluczem, są takze i drugie drzwi głębiey w sklepie z żelazami. Lufty są u dołu sklepu.—
Staynia z wozownią z drzewa rzniętego podmurowana. Dach słomiany, z dwiema dymnikami i drzwiczkami na zawiasach, u dołu na około dachu są trzy szory szkudeł. Ta staynia zaymuie po bokach dwie przegrody dla koni, i ma kazda drzwi gozdziami nabiiane na zawiasach żelaznych z zamkami kluczami szkoblami i wrzecądzami, po dwa okienka u kazdey z kratami drewnianemi — posowy z tarcic, w iedney stayni iest podłoga z korytami i drabinami. W szrodku wozownia o dwoygu wrotach na kunach u gory i u dołu iedne wrota z wrzecądzem szkoblami kłotką i kluczem a drugie z zatyczką drewniane żelazną. Z wozowni schody na gorę z drzwiami zamykanemi.— Stodoła nowa o dwoch klepiskach w słupy murowana i podmurowana, sciany z drzewa rzniętego. Dach pod snopkami. Wrot dwoie na wylot na kunach żelaznych z przodu zamykane na wrzecądz szkoble kłotki i klucze a w tyle na zatyczki żelazne. W iedney stodole na boku szrodkowym iest sieczkarnia z podłogą i posową z tarcic maiąca dwoie drzwi z klepisk na zawiasach, iedne z nich zamykane na zamek i klucz. Druga stodoła o dwoch klepiskach podobna pierwszey oprocz że w niey nie masz sieczkarni i krotsza szesciu łokciami.
Owczarnia nowo wymurowana sciany zupełnie gotowe i odrzwi wykładane balami, reszty trzeba dokonczyc, do czego iest drzewo gotowe oprocz kozłow i łat.—Obora
W słupy murowana i podmurowana z drzewa rzniętego. Dach słomiany, w dachu dwa dymniki z drzwiczkami, wrota na wylot i drzwi z boku. Złoby naokoło z drabinami.= Płoty wedle budynkow wszędzie są w dobrym stanie z wrotkami.=

II Budynki Wieyskie:

Nro 2do karczma z drzewa rzniętego. Dach słomiany. Komin murowany. Ma dwie izby, dwie komory, iedną sien, za ktorą sklepik, i kuchenka, w kazdey izbie dwa okna, piec i kominek osobne z cegły, posowy z tarcic na izbach i komorach. Drzwi wszystkich osmioro, brakuie dziewiątych. Do tey karczmy należy oborka z dwiema drzwiami.— Na przeci niey kuznia nowo wymurowana z kominem, dach pod szkudłami drzwi składane na zawiasach z zamkiem i kluczem gozdziami nabiiane. Posowa z tarcic — w tey kuzni iest miech nowy cena jego złotych siedemdziesiąt dwa, i kowadło lane stare a florenis sześć.—
Nro 3tio chałupa z drzewa rzniętego w węgły stawiana. Dach pod snopkami komin murowany. Na przodku sień mała po tym izdebka, i komorka, w izdebce okno, piec i kominek z cegły. W tyle sien, izba, komora i kuchenka, w izbie okien dwa, piec i kominek z cegły. Drzwi wszystkich siedmioro u dwoyga drzwi są haczyki z szkoblami. Do tey chałupy stodoła nowa, z wrotami na wrzecądz i szkoble zamykanemi — także oborka z chlewikami — począwszy od numeru 4o aż do numeru dziesiątego to iest siedm chałup podobne są pierwszey z stodołą oborką i chlewikiem.— Studnie dwie na wsi kamienne, u wierzchu drzewem cembrowane z zurawiami i kosiorami — na boku wsi, wiatrak nowy we wszystko oporządzony, ktorego narzędzia waznieysze wyrazaią się: lin cztery. Drąg żelazny. Oskardow cztery. Ryfow na teblotach dwie. Na wale blach dwanascie. Kamieni dwa. Drzwi na zawiasach, z zamkiem i kluczem drugie na gorze z zawiasami i haczykami socha zelazna z ryfami. Paprzyca. Ponewka. Pytle dwa. Skrzynie dwie. Kominek murowany.—
Nro 11mo karczma z staynią brod zwana na trakcie widawskim. Naprzod karczma z drzewa rzniętego, dach pod snopkami, komin murowany. Ma dwie izby, dwie komory, iedną sień z drzwiami na wylot, w kazdey izbie kominek i piec z cegły, w iedney izbie okien trzy, a w drugiey dwa, podłogi są w izbach, posowy zas wszędzie. Drzwi wszystkich osmioro.—Staynia z drzewa rzniętego. Dach słomiany. Wrota na wylot. Złoby z drabinami, a w izbie stoły z ławkami. Studnia ocembrowana z żurawiem i kosiorem.
Nro 12mo karczma pod brzykowem z drzewa rzniętego, dach pod snopkami. Komin murowany. Ma dwie izby, dwie komory, iednę sień, w kazdey izbie po dwa okna, piece i kominki z cegły. Posowy z tarcic wszędzie. Drzwi wszystkich siedmioro na biegunach.—
W tey wsi iest zagrodnikow osmiu, kazdy z nich ma parę wołow, woz, pług, radło, kosę, siekierę i sierp, lecz nie maią ieszcze dodanych czterech wozow i czterech wołow.—Kazdy robi w tydzień bydłem dwa dni, i ręczno dwa dni, to iest cztery dni czy bydłem czy ręczno iak wypadnie. Tłuk odbywa w zniwa trzy, daie po dwa kapłony i jay trzydziesci,—przedzie dwie sztuki. = komornikow iest trzech robiących po dwa dni w tydzień.—
Na koniec co się tycze papiorow, te zostały zliczbowane, zparafowane ręką notaryusza spisuiącego inwentarz, i oddane z woli stron wielmożney zwierzchowskiey wdowie.—
Ktory inwentarz z opisem stanu dobr zabłocia, po przeczytaniu głosnym i przyięciu dobrowolnym, tak strony interessowane i obydway biegli, iako też swiadkowie przymioty prawem przepisane maiący, wielmożny j. Xiądz michał janikowski proboszcz brzykowski, i tomasz szymanski, organista, obydwa w wsi brzykowie mieszkaiący, i pisarz aktowy rękami własnemi podpisali.—



(podpisy)