Inwentarz Orzeżyn (1813)

Źródło inwentarza:

Akta notariusza Jana Strachowskiego z roku 1813-1814. (Archiwum Państwowe w Łodzi, oddział w Sieradzu)

Tekst z oryginalnego inwentarza przepisał Piotr Tameczka.

Mapa Kwatermistrzowska

Pisarz aktowy Powiatu Wartskiego Jan Strachowski zjawia się we wsi Orzeżynie dnia 15 lipca roku 1813 wezwany przez Józefe Zbierzchowską, wdowę po Pawle Zbierzchowskim, która była dożywotnią Panią Orzeżyna i opiekunką swych małoletnich dzieci: Józefy, Moniki, Anieli i Aloyzy spłodzonych z Pawłem Zbierzchowskim. Pisarz przystępuje do opisania stanu dóbr Orzeżyn.

Opis budynków dworskich taki:

Dwór do którego wchodząc iest ganek w słupy postawiony, tarcicami obity, w tym ganku znayduie się ławek dwie do siedzenia, posowa z tarcic, a posadzka z kamieni. Daley wchodząc do dworu są drzwi ca futrowane i małemi brachnalami nabijane, uktorych są wrzecądze, szkoble i rygiel zewnątrz sieni do zapierania. Wszedłszy do sieni tego dworu iest posadzka częścią z cegły, częścią z kamieni. Sciany w tey sieni wylepiane i wytrynkowane. Ztey sieni są schody na gorę z drzwiami [na] wrzecądz i szkoble zamykanemi. Na gorze w facyacie izdebka, do ktorey są drzwi poiedyncze z francuskiem zamkiem. Wtey izdebce są dwa okna w małe tafelki, ztey gory zszedłszy w sieni laternia duza drewniana, malowana z taflami czteryma dobremi na sznurze spuszczaiąca. Z sieni tey udaiąc się w prawą ręke są drzwi podwoyne na zawiasach żelaznych z antabą francuską do ktorey izby wszedłszy iest okien trzy w małe tafelki dawane, nie otwierana, u ktorych zadnych chaczykow niemasz. Wtym pokoiu są drzwi, zielono pomalowane z listewkami ciemnorozowemi. W tym pokoiu iest kominek szafiaty w massyf murowany z piecykiem małym pokoy ten grzeiącym moskieskiem, wktorym z izby pali się, w ktorym piecu są drzwiczki żelazne do palenia w piecu dane, i do lufcikow także dwoie drzwiczkow żelaznych. W tym pokoiu iest obicie papierowe dane białe, wrozne kwiaty malowane. Ztego pokoiu idąc do drugiego są drzwi takoweż podwoyne z antabą i z zamkiem francuskiem zielono malowane, do ktorego wszedłszy iest okien trzy w małe tafelki dawanych. W tym pokoiu iest kominek okrągły takze w massyf murowany z cegły izbę te i salę grzeiący przed ktoremi kominami tak w powyszzym pokoiu opisanym pierwszym iako i wtem teraz astrychy przed kominkami dane. Wtey izbie obicie takoweż papierowe iak i w pierwszym pokoiu dane, lamperye wtych obudwuch pokoiach z tarcic stolarską robotą dane i pomalowane. Ztey izby po prawey stronie iest kaplica w ktorey iest okno i ołtarz do odprawiania mszy. Ztego pokoiu wychodząc na salą są drzwi podwoyne na zawiasach i chakach zelaznych tak jak udrugich pokoi i zamek francuski podwoyne otwieraiące się w tych pokoiach obudwuch iest podłoga z tarcic dana, dobra. Ztego pokoiu wyszedłszy w sali iest okien trzy otwieranych z chaczykami i z gałkami żelaznemi otwieraiącemi się do ogrodu włoskiego. Wtey sali iest piec ceglany i komin okrągły w murze szafka dana z zawiasami danemi zelaznemi. Wtey sali iest obicie niebiesko dane papierowe, podłoga dobra, i sufit tak tarcicami wybiiany iak i w innych opisanych pokoiach. Ztey sali wchodząc do drugich pokoi są drzwi takoweż podwoyne z antabami gałkami i zamkiem francuskiem podwoyne i lamperye na okoł dane, ztey sali wchodząc do pokoiu paninskiego iest kominek okrągły w massyf murowany, piec z kafli zułtawych od gory a od dołu, na ieden kafel z białych kafli dany, obicie w tym pokoiu z lamperyami drewnianemi obicie zielone papierowe. Ztego pokoiu są drzwi całkowite z antabą i zamkiem francuskiem dawanym do schowania tego pokoiu, wychodząc są drzwi dane podwoyne do pokoiu słuzących panien z antabkami i gałkami tak jak u innych pokoi otwieraiące się w ktorym pokoiu iest okien dwa w małe tafelki dawane, podłoga w panienskim pokoiu iest dobra a w służących panien pokoiu zła. Ztego pokoiu służących panien iest garderoba do ktorey wchodząc, są drzwi stolarską robotą całkie z antabami na wrzecądz i szkobel zamykane, wtych obydwoch schowaniach iest podłoga dobra i po okien z panienskiego pokoiu dwa w małe tafelki dawane, a służących panien pokoiu w garderobie iest tylko okno iedno w tych schowaniach obudwoch są drzwi dwoie do ogrodu włoskiego na chakach żelaznych, uktorych wrzecadze tylko zewnątrz schowania dane do zamykania. Z pokoiu wychodząc słuzących panien są drzwi poiedyncze do sieni na zawiasach i chakach żelaznych z zamkiem francuskiem. Ten dwor zewnątrz iest obity tarcicami, mieyscami tarcice przegniły i poodpadały, sciany widać iż poprochniały, okienice u niektorych pokoi są dane a do niektorych brakuie. Ten dwor wdachu i przyciesiach znaczny potrzebuiący reperacyi. Okna w tym dworze dobre.

Zatym dworem iest ogrod włoski rozmaitem drzewem rodzaynym zasadzony, w ktorym szpalery z grabiny znayduią się, w kwaterach zaś iest rozna włoszczyzna zasiana i zasadzona. Ten ogrod iest ogrodzony, daszek nad ogrodzeniem, szkudłami pobity, lecz mieyscami iuż iest znacznie zruynowany i poprawy potrzebuiący, zpodworza zas z obudwoch stron lewey i prawey ręki dane z fortkami dwiema sztacheciki. Na podworze ztego dworu wyszedłszy udaiąc się w lewą ręke są officyny do ktorych wszedłszy po prawey stronie iest izba pisarza prowentowego u ktorey piec z cegły dawany, zmieyscem do palenia. Izby bez drzwiczkow zadnych od sciany filar murowany i nad piecem tymże w tyle iest blacha zelazna. Wtey izbie iest okien dwa w małe tafelki dawanych w ktorym iednym oknie tafla iedna zupełnie wytłuczona, a druga pęknięta. Wtey izbie są drzwi proste z zamkiem na zawiasach żelaznych otwieraiące się do sieni. Z sieni do kuchenki są drzwi dawane na chakach z klamką żelaznemi. Utey kuchni iest ognisko do gotowania i okno iedno w tafelki małe, w ktorym kwatera czwarta zupełnie iest wytłuczona. Ztey kuchni iest schowanie do którego wchodząc drzwi na zawiasach i chakach żelaznych na szkobel z kuchni zamykane poiedyncze, wktorych rygiel w srodku dany. Wtym schowaniu iest okno wktorym tafla iedna wybita, to okno iest w małe tafelki dawane, drzwi na podworze ztego schowania poiedyncze na chakach zelaznych uktorych rygiel. W tey officynie wchodząc po lewey ręce schody na gorze dawane, oddołu złe naktory officynie iest izdebka mała o iednym oknie, w małe tafelki dawane. Wtey izbie pisarza prowentowego iako tez i schowaniu iest podłoga dość dobra. Schodząc z gory iest naprzeciwko izba kucharska, wktorey podłogi niemasz, okien trzy uktorych dwoch tafel niemasz, drzwi do tey izby są proste stolarskie z chaczykami zelaznemi zewnątrz izby zamykaiące się. Ztey izby iest alkierz, w ktorym podłoga dość dobra, okno iedno w ktorym tafelki jedney niemasz. Drzwi ztey izdebki do kuchni dane na chakach żelaznych zwrzecądzym żelaznym i szkoblem zamykaiące się. Zewnątrz nadtą officyną iest łamany dach dawany. Ta officyna troche tylko oddołu iest pobita a wreszcie dachu gwałtowney reperacyi potrzebuiąca. Na prost tey officyny iest studnia zkołem i wałem uktorego wału iest łańcuch i węborek okuty, nad wierzchem tey studni iest koło do liny z żelazem wiszącym i kolumny nad wierzchym tey studni wyrabiane, zelazem okute. Zatą officyną kurniki trzy dla drobiu z sztachecikami dawane, na ktorych dach dobry pod szkudłami. U drzwi wszystkich są zawiasy i szkoble żelazne. Zatemi kurnikami mielcuch, przytym mielcuchu od kurnikow są drzwi do sklepu murowanego na wierzchu z zawiasami i chakami, niemniey szkoblem i wrzeciądzem zamykanemi na kłotkę. Zatym sklepem wchodząc do sieni browarney są drzwi stolarską robotą futrowane, gwozdziami nabiiane z antabą zelazną, wrzecądzem y skoblem i klamką zelazną na chakach i zawiasach żelaznych i antabą do zapory zelazną. Wtey sieni iest sklep do piwa w ktorym tylko ściany murowane do ktorego drzwi podwoyne na chakach i zawiasach zelaznych. Wtey sieni iest małe okienko w małe tafelki dawane, korytko do spusczania piwa, rynny nad scianami od studzien iz do sieni mielcucha i sklepu dawane, kumin w massyf murowany, pułap zroznych kawałkow ułozony. Nad sienią ztey sieni są schody na gorę do noszenia słodu na lasy, naktorey gorze skrzynia z drzewa iest dana z lasami, pułap ułozony i wylepiony. Zszedłszy z gory są drzwi do izby na zawiasach i chakach żelaznych stolarską robotą z klamką i wrzecądzem niemniey z izby chaczykiem i szkoblem żelaznemi, komin na pręcie żelaznym dany, piec z cegły postawiony, posaczka z cegły dana mieyscami nadpsuta. Ztey izby iest komora na szkobel i wrzecądz zamykana, z chakami i zawiasami żelaznemi. Ztey sieni mielcuszney w prost drzwi siennych z dworu są drzwi na chakach i zawiasach z wrzecądzem bez szkobla, w ktorey izbie dawni był, ta izba była dawni gorzelnią, lecz oddawna iest przeniesiona do wsi Zabłocia. Wtey izbie dawniey gorzelney pułapu niemasz. Ta gorzelnia i browar ze wszystkim w scianach dobra, tylko od dachu potrzebuiąca reperacyi. Koryto zalewne dębowe iest złe. Zatą gorzelnią i browarem są dwie studnie uktorey iedney od gorzelni węborka niemasz, tylko socha i prągło, od robienia zaś piwa socha i prągo niemniey żuraw na wiciach, a gdzie węborek, na kuńcu okuty, uktorego węborek wisi okuty, te studnie skrzynie maią dobre. Nakoncu tego mielcucha ku wrotom iest komora od słodu uktorey drzwi stolarską robotą na zawiasach i chakach żelaznych z skoblem i wrzecądzem z dworu do zamykania danym. Wtey okna niemasz tylko okinica dana. Płoty ogrodzone i wrota nowo dane z tarcic na drogę ku Sieradzowi. Na prost tego mielcucha iest drwalnia zamykana ........ [słowo nieczytelne] wktorey zachowuią się drwa na opał porznięte w srodku, dach ma słomą poszyty a z podworza i od drogi szkudłami pobita. Obok tey drwalni iest wolarnia, wktorey iest koryt dwa, drabka iedna. Ta drwalnia iako i wolarnia gwałtowney reperacyi potrzebuią w dachu, w scianach zas są nienaygorszę mieyscem, a mieyscem złe.

Przy włoskim ogrodzie iest schowanie na kapuste, do ktorego są drzwi na zawiasach żelaznych z wrzecądzym i szkoblem, żelaznemi, podtymze dachem idąc ku chlewom trzodowym iest schowanie na rozne potrzeby gospodarskie dla inwentarza, do ktorego schowania wchodząc są drzwi na zawiasach i chakach żelaznych z wrzecądzem i szkoblem. Wtym schowaniu były drzwi na gore u ktory gory teraz ich niemasz. Ten budynek tak w dachu iako i w scianach iest dobry. Obok tego budynku są chlewy na trzode cztery, uiednych drzwi niemasz a ureszty drzwi na biegunach drewniach, dach natych dobry i sciany dobre. Na prost tych chlewow od drwalni są takze chlewy trzodne uktorych z boku do karmniku są drzwi na biegonach drewnianych z wrzecądzem i szkoblem żelaznemi, uktorych wrzecądzow dwa i szkoble a utrzecich niemasz. Te chlewy tak w scianach iako i dachu są dobre. Obora nad drogą ku Wartcie połozona, przy wrotach drugich podworzowych. Ta obora w dachu nie potrzebuie reperacyi, lecz pod wleczenia przyciesi gwałtem potrzebuiąca, gdyż iuż iest pochylona. Żłoby i drabki są wtey oborze za drugą tąże Wartską i wrotami podworzowemi iest owczarnia ktora zastrzałami trzema podparta z tyłu. Ta owczarnia gwałtem potrzebuie podwleczenia przyciesi i wysszrotkowania[?] i wyparcia, gdyż iest skręcona. Dach natey oborze i owczarni iest dobry, przez puł nowo teraz poszyty. Wrota wyiezne są dobre. Zatą owczarnią są staynie dwie, przyktorych komora od owczarni jest dla owczarza przybudowana adaley chliwiki dwa na cielęta. Ten budynek tak w scianach iako i dachu są dobre. Za temi stayniami iest chmielnik i szopa. W tymże chmielniku do roznych schowań gospodarskich a nayszczegolniey tyczek od chmielu. Ta szopa iest zamykana na szkoble i wrzecądze a w srodku na miecze drewniane i kołki. Ta potrzebuie podwleczenia przyciesi w dachu nienaygorsza. Idąc daley ku stodołom iest wrogu staynia cugowa w ktorey okienka były lecz teraz są powytłukane i wcale ich niemasz. Do tey stani wchodząc z podworza są wrotka dla chłodu w drzwiach dane, drzwi wtey stayni na zawiasach i hakach zwrzecądzem i szkoblem do zamykania żelazne dane przed tą studnią z drzewa rzniętego dawana cembrzyna dość dobra. Utey studni iest socha w słup od płotu wpuszczana, podporą podparta, żuraw na łańcuszku dany ku dołowi, ten żuraw żelazem okuty. Węborka utey studni niemasz tylko z stayni zakłudaią. Zatą staynią iest szeczkarnia do ktorey wrota zamykane, szkoble żelazne utych wrot, a ugory kuny dawane żelazne. Daley zatą sieczkarnią iest stodoła otrzech klepiskach i szesciorgu wrotach uktorey wrzecądze i szkoble zelazne niemniey kuny ugury żelazne dawane, i uprągow także, z srodka zas u wrot mieczyki drewniane i kotkami zatykane, taz stodoła potroyna iest, dwiema podporami zaladowana i podparta, w dachu i scianach dobra tylko wywazenia potrzebuiąca. Obok tey stodoły potroyney iest poiedyncza stodoła na kuny i wrzecądze zamykana tylko przyciesi nowych podwleczenia potrzebna. Daley zatą stodołą iest podwoyna stodoła odwuch klepiskach, wktorey takze kuny i wrzecądze żelazne, ana tyle tak się zamyka jak i inne stodoły. Te stodoły są zastrzałami podparte od pola dla bespieczenstwa wiatru. Obok tey stodoły iest stodołka mała, nowo wyreperowana, na zamek zamykana, uktorey drzwi są nowe dobre. Obok tey stodołki są dwie wozowienki małe, z ktorych iedna na zamek zamykana, a druga z srodka. Obok tych iest spischrz w puszczony w ogrod włoski pierwey tarcicami a po tym szkudłami pobity, do ktorego wchodząc są schodki o dwoch trepach drzwi falsowane na zamek francuski zamykane u ktorych okienkuw iest cztery bez szkła z spischrza zasuwadłami, na gorze połap dany naktorym kokow[?] cztery a nadole sześć, ktore to tak stodoły jako i spischrz tak w scianach jako i wdachu są dobre. Zrogu od ogroda włoskiego są dwa schowania przed ktoremi schudki, drzwi fasowane z wrzecądzami i szkoblami żelaznemi nie mniey zamkami francuskiemi na tyle schowania iednego od włoskiego ogroda okienko szklane i krata żelazna.

Ukończywszy opis budynkow dworskich przystępuie urząd do opisu zabudowań wieyskich.

Wtey wsi iest zagrodnikow osmiu, ktorzy robią od Swiętey Małgorzaty do Swiętey Jadwigi po dni siedm i tłukę odbywaią pukąd co napolu. Orzą kiedy przez cały tydzien po cztery laski a gdy trzy dni to po osm lasek, ato na pręt osmio łokciowy, daią czynszu po dwa kapłony, gęś iednę i jay mędeli dwa i darmo milową drogę odbywaią anad mile za zaciąg trzode strozą i inne powinności odbywaią. Chałupnikow dwoch ktorzy robią trzy dni w tydzień, a czwarty dzien od Swiętey Małgorzaty do Swiętey Jadwigi, tłukę takze robią pukąd zniwo napolu, czynszyku daią mędel jay i kapłona iednego i inne powinnosci strozą trzodę odbywaią.

Pułrolnikow szesciu ci robią dwanascie dni w tydzien od Swiętego Woyciecha do Swiętey Jadwigi, strozą i trzodę niemniey wycierania sadz w raz z innemi chodzą tudziesz do zbierania słodzeń, beczek mycia, zboza podsiewania bez dnia wytrącenia pełnią i tłuki putąd robią pukąd co w polu, droge o mile iedne odbywaią, do kapusty obierania, siekania, sadzenia chodzą. Czynszu daią gęsi dwie i kapłonow czterech i jay kope iedne, sztuki dwie oprządaią iedne obrabiaią od ktorey dwa im płaci groszy osmnascie polskich a odrugiey nieobrobioney sztuki iz tey nieobrabiaią nic im tez dwor niedaie.

Zagrodnicy powyszsi maią panskiego bydła parę koni, parę wołow, krowe, swinię, pług i radło, sierp, kosy dwie, woz i siekiere i rydel. Chałupnicy niemaią panskich inwentarzy procz krowy iedney kosy i sierpa i siekiera, pułrolnicy [zaś?] cztery woły koni parę, krow dwie, swine dwie, woz, pług, kosy dwie, rydel, sierpow dwa, siekiere iedne.

Chałupy następuiące są.

Chałupa od dworu 1sza w ktorey mieszka Markiewicz dobra, wraz z chlewikiem tylko szczyt ktory był wybity deskami potrzebuie reperacyi.

2ga chałupa w ktorey Mikołay Stasiak dobra, wraz z chlewikiem, tylko okno do połowy uniey zaprawne deskami, stodoła reperacyi lub przestawienia potrzebuie.

3ciu chałupa dwoiaki, w ktorych Jan Kucharz mieszka, dobra.

4ta chałupa dobra Szczepana, stodoła i oborka reperacyi potrzebuią.

5ta chałupa Ignacego Janiszka, dobra, stodoła reperacyi potrzebuie, chlew nie zły.

6ta chałupa, wktorey Jan Jezierny, reperacyi potrzebuie, stodoła dobra. Chlewik reperacyi potrzebuie.

7ma chałupa w ktorey Piotr Balcerzak, taż stodoła i obora reperacyi potrzebuie.

8ma chałupa, w ktorey Jan Gabrysiak, ta z stodołą i oborką dość dobra.

9ta chałupa, w ktorey Stanisław Gałęzki poprawy potrzebuie, oborka i stodoła dobre.

10ta chałupa, w ktorey Klemens Kubiczak stara, stodoła reperacyi potrzebuie, chlew nienaygorszy.

11sta chałupa wktorey Jacek, nowo postawiona, lecz nie dokonczona, stodoła przyniey dobra.

12sta chałupa w ktorey Joachym Kubiczak dobra, stodoła reperacyi potrzebuie.

13sta chałupa, wktorey Mateusz Rosiak wraz z stodołą reperacyi potrzebuie, oborka nienaygorsza.

14sta chałupa, wktorey Ludwik Balcerzak, dobra, oborka niezła i stodoła.

15sta chałupa wktorey Woyciech Kolinski dobra, stodoła iedna dobre, a druga zła. Oborki wdachu /:gdyz koszty są załamane/: reperacyi potrzebuią.

16sta chałupa, wktorey Franciszek pułrolnik wraz z oborką dobra, stodoła licha.

17sta chałupa, wktorey sołtys Felixiak, stodoły dobre.

18sta chałupa dobra, i oborka dobre.

19sta chałupa wktorey Jakub Rosiak dobra, lecz przyciesi podwleczenia potrzebuią, a stodoła naprawy, obora dość dobra.

20sta chałupa wktorey owcarz siedzi, ta iak i stodoła dobre.

21a chałupa, wktorey kontraktowy młynarz Antoni Kralinski dobre, niedaleko tey chałupy iest Wiatrak, ktory potrzebuie reperacyi w smigach, wale, palicy u koła, i płachet u smigi, resztę ma porządku młynarskiego dobrego.

Na trakcie idącym od Warty do Błaszkow iest postawiony Gościniec, iest wiazd do stayni goscinney. Wtey karczmie mieszka Łukasz Felixiak, ktory ma potrzebne panskie statki do szynku blaszane, panszczyzny nierobi, tylko przysiewek bierze z folwarku pańskiego, dwa składy zyta, trzy jęczmienia, dwa owsa i skład grochu. Nadrugiey stronie tey karczmy mieszka kowal Michał Filusinski[?] kawaler, robi robotę starą* darmo pańską, a nową** za pieniądze, ma porządki kowalskie pańskie wszystkie, bierze do tego beczkę piwa, ma roli pańskiey składow szesnaście, pańskim ziarnem zasianey i ogrod. Utych zabudowań karczemnych są drzwi na zawiasach i chakach żelaznych i klamki żelazne.

Gdy iuz zupełnie ukonczony został opis stanu dobr Orzezyna, przystąpił urząd nizey podpisany do wysiewu zboza na folwarkach maiętności tey, anaypierw żyta wierteli warszawskiey miary dwieście piędziesiąt, pszenicy wierteli piędziesiąt, jęczmienia osmdziesiąt, owsa dwieście, tatarki dziesięć, grochu dwadziescia, prosa wiertel, lnu wierteli sześć, rzepaku miar dwie, na folwarkach pańskich w dobrach Orzezynie iest zasianego.

*nową drobnieyszą

** około wiatraka i ..... [nieczytelne] duzą