Szadek

Zajączkowski:

Szadek-pow. sieradzki
1) 1295 oryg., KDP II, 157: Szadek - civitas. Władysław Łokietek nadaje Wilczkowi 2 łany in Magna Villa (Wielka Wieś, v.) juxta Civitatem nostram S. 2) 1339 Lites 245-246, 266-269: Sadek, Szadek - oppidum, locus, villa. W zeznaniach śwd. w procesie warszawskim, wśród których występują Wacław pleban, Franciszek wójt (advocatus seu iudex), Cuncza dictus Kytel, Zolmanus i Arnoldus opidani, wszyscy z S., wzm., że Krzyżacy w 1331 r. złupili i spalili S. z kośc. et campanile cum campanis. 3) 1362 oryg., KDW 1472: Szadek - miejsce wystawienia dok. przez sąd ziemski sieradzki. 4) 1364 kop. w MK XVI w., MK 33 f. 273; por. W. MRPS III, 38 s. 190: Schadek (MK), Sadek (W. MRPS) - Kazimierz Wielki sprzedaje Mikołajowi z Korablewa (v.) wójtostwo w Szczercowie (v.) in fluvio wulgariter dicto Wydawa (v.) prope S. situato. 5) 1370 kop. XIXw., TP 3344 f. 153-154: Schadek - Kazimierz Wielki wystawia w S. przywilej lokacyjny dla wsi Grodziec (Grójec Wielki, v.). 6) 1370 oryg., KDW 1630: Schadek - miejsce wystawienia dok. przez sąd ziemski sieradzki. 7) 1372 trans. z 1398 r. w trans. z 1562 r., Parczewski s. 82-83: Schadek - Jan Kmita, starosta sieradzki, rozstrzyga na sądzie wiecowym w S. sprawę uposażenia kośc. Św. Idziego w Starym Szadku (v.), wniesioną przez Mikołaja, kaznodzieję kośc. w S. 8) 1374 oryg., KDW 1692: Sadek - miejsce wystawienia dok. przez sąd ziemski sieradzki. 9) 1375 Księgi radzieckie kaz. 55: Schadko - prawo miejskie w Kazimierzu otrzymuje Benik gladiator de S. 10) 1383 trans. z 1398 r. w trans. z 1562 r., Parczewski s. 84: Schadek-Drogosz, starosta sieradzki, stwierdza, że Jaśko mieszczanin z S. darował kośc. par. w S. czwartą część mł. położonego w pobliżu S., pozostałe zaś trzy części sprzedał Mikołajowi, plebanowi tegoż kośc. Wśród śwd. wym. jest Pełka wójt S. 11) 1392 kop. XIX w., TP 3344 f. 196-197: Schadek-oppidum. W dok. lokacyjnym wsi Szadkowice (v.) położenie jej określone prope oppidum S. 12) 1394 Rachunki 189: Schadek-wzm. 8 IV in S. in prandii stacione. 13) 1395 PKŁ II, 5368: Szadek - wzm. o wyznaczeniu terminu sądowego in S. 14) 1398 notatka XIX w., TP 3311 f. 7: Szadków- „Brestae... Kośc. Szadkow na młyn = Vlad. DGR Pol.". 15) 1398 Hube, Zbiór Sier. 135, 136: Sadek, Szadek - Albertus Piska de S. 16) 1398 trans. z 1562 r., Parczewski s. 82: Schadek - Władysław Jagiełło zatwierdza na prośbę Mikołaja, kaznodziei kośc. par. w S., dok. Jana Kmity z 1372 r. i Drogosza z 1383 r.
17) XVI w. Ł. I, 439, 441-443: Schadek - oppidum, wł. król., par. w m., dek. szadkowski, arch. uniejowski. 18) 1489 P. 176: Schadek. 1511-1518 P. 187: Schadek - par. w m., pow. szadkowski, woj. sieradzkie. 1552-1553 P. 228, 245: Schadek - jw. 1563 P. 309: Szadek. 19) XIX w. SG XI, 759-763: Szadek -os. miejska, dawniej miasto nad rz. Pisią, par. i gm. w m., pow. sieradzki.

Zajączkowski:

Stary Szadek-wś, dziś część miasta Szadka (v.) - pow. sieradzki
1) 1372 trans. z 1398 r. w trans. z 1562 r., Parczewski s. 82-83: antiqua Schadek - Jan Kmita, starosta sieradzki, rozstrzyga na sądzie wiecowym w Szadku sprawę, wniesioną przez Mikołaja, kaznodzieję kośc w Szadku, posiadacza kośc. Św. Idziego w Starym Szadku, dotyczącą mł. i sadzawki, które Mikołaj Euliar, wojski sieradzki, jako prokurator za czasów starosty sieradzkiego Chebdy, założył in bonis Ecclesiae ad Sanctum Egidium in antiqua Schadek. Na żądanie Mikołaja ut Ecclesiam Dei et sancti Egidi... redderemus indemnem, Kmita, biorąc pod uwagę, quod Curia Regalis dicto molendino cum piscina nullatenus carere posset, daje Mikołajowi i jego kośc. Św. Idziego agrum Studzenec (Studzieniec, v.) cum sylva dicta Ogrozin (Ogrodzim, v.) in rivulo ibi decurrente, dla założenia sadzawki i zbudowania mł.
2) XIX w. SG XI, 760: Pierwotna os. mieściła się na wzgórzu poza miastem, gdzie dziś cmentarny kościółek Św. Idziego. Część ta nosi nazwę Podgórza, a w dok. zw. jest Stary Szadek.Uwagi: Ł. i P. nie podają.

Czajkowski 1783-84 r.

Szadek miasto, parafia szadek, dekanat szadkowski, diecezja gnieźnieńska, województwo sieradzkie, powiat szadkowski, własność: Suchecki, star. szad. (Daniel Suchcicki, starosta szadkowski)

Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego 1827 r.

Szadek, województwo Kaliskie, obwód Sieradzki, powiat Szadkowski, parafia Szadek, własność rządowa. Ilość domów 171, ludność 2348, odległość od miasta obwodowego 3.

Słownik Geograficzny:

Szadek, 1295 Schadek, osada miejska, dawniej miasto, w pow. sieradzkim nad rzeką Pisią (lew. dopł. Neru), w piaszczystej dolinie odl. 25 w. na płn.-wschód od Sieradza (szosą na Zduńską Wolę), około 15 w. na płn.-zach. od Łasku a 30 w. na zach. od Łodzi, posiada kościół par. katol. murowany, drugi filialny na cmentarzu, kościół ewang., bóżnicę, dom przytułku dla 10 starców, szkołę począt. (150 dzieci), sąd gminny okr. IV, urz. gminny z kasą pożyczkowo-wkładową, st. poczt., gorzelnię parową, olejarnią (z prod. na 2000 rs.), browar piwa zwyczajnego (na 1000 rs.). W osadzie jest apteka, doktór, hotel, handel win, 9 szynków i kilkadziesiąt kramów, 280 dm. (21 murow.), 2682 mk. (2010 katol., 89 ewang., 583 żyd.). W 1799 r. było 788 mk., 1829 r. 1587 (208 żyd.), 1859 r. 1861 (407 żyd.). Ludność zajmuje się rzemiosłami, drobnym handlem i rolnictwem. W 1868 r. było 25 bednarzy, 20 szewców, 13 krawców, 14 rzeźników, 6 stolarzów, 5 młynarzy, 6 piekarzy, 9 garncarzy, 5 ślusarzów, 4 kołodziejów, 2 farbiarzy, 2 rymarzy, 1 mechanik, kowal, kotlarz. Domy ubezpieczone są od ognia na 190,000 rs.; kapitał kasy pożyczkowej wynosił 9000 rs. Do mieszczan należy 2638 mr. ziemi, w tem 596 mr. lasu urządzonego i stanowiącego wspólną własność, ziemia orna, o żytniej glebie, rozdzielona jest na mnóstwo działków. Dolina w której się rozłożyła osada była zapewne kiedyś jeziorem, którego pozostałość stanowiły błota istniejące jeszcze w XVIII w. Na początku XVI w. znajdujemy tu liczne sadzawki, młyny i łąki. Pierwotna osada mieściła się na wzgórzu po za miastem, gdzie dziś cmentarny kościółek św. Idziego. Część ta nosi nazwę Podgórza a w dokum. zwana jest Stary Szadek. Prawdopodobnie z chwilą gdy Sieradz staje się siedzibą książąt, osada książęca Szadek (w pobliżu leżą Szadkowice), położona w dolinie nad wodą, stała się dogodnym punktem dla wypraw myśliwskich. Wzniesiono tu zapewne dworzec drewniany a przy nim drewnianą kaplicę św. Idziego (na początku XIII w. ?). Położona między dolinami Neru i Warty osada, nadawała się na centr sądowy i handlowy dla zaludniającego się obszaru. Władysław Łokietek nadaje r. 1295 niejakiemu Wilczkowi dwa łany wolne w Wielkiej wsi „juxta civitatem nostram Szadek" (Kod. dypl. pol., II, 136). Miasto rozwijało się w dolinie opodal Starego Szadka i otrzymało wcześnie (w końcu XIII w.) parafią i kościół p. w. Wniebowzięcia N. M. Panny i św. Jakuba. Najazd krzyżacki z r. 1331 dosięgnął Sz. Spłonęła wtedy osada wraz z drewnianym kościołem. Według Domalewicza, arcyb. gniezn. Janisław miał konsekrować nowy kościół w 1335 r. W drugiej połowie XIV w. (od 1361 r.) odbywają się w Sz. roki sądowe (ob. Kod. Wielkp., Nr. 1472, 1630, 1692); archiwum sieradzkie (obecnie w Warszawie) posiadało księgi sądowe Szadkowskie (najdawniejsze z sieradzkich) od r. 1407. W 1373 r. odbywa się w Sz. „colloqium et perlamentum" t. j. zjazd dostojników i szlachty sieradzkiej. Uczestniczą w nim: Świętopełk wojewoda sieradzki, Jan Kmita starosta, Janusz podkomorzy i kasztelanowie: Mateusz rozpierski, Mścisz rudzki, Zbigniew sieradzki. Kazimierz W. bawi w Sz. r. 1370 i wydaje tu przywilej na lokacyą Grójca wielkiego w sieradzkiem na prawie niemieckim. W r. 1401 Władysław Jagiełło w Brześciu Kujawskim wydaje przywilej przenoszący Sz. z przedmieściem Podgórze z prawa polskiego na magdeburskie; r. 1409 uwalnia od dostarczania podwód dla króla. R. 1485 Kazimierz Jagiellończyk uwalnia mieszczan od ceł w wojew. sieradzkim a zmniejsza im o połowę cła w innych województwach. R. 1493 bawi tu Jan Olbracht i w gronie kasztelanów sieradzkich potwierdza przywileje miasta. Ważny przywilej otrzymuje Sz. w r. 1511 na sejmie piotrkowskim, Zygmunt I ze względu iż przez zbyt wysokie opłaty ludność zaczęła się zmniejszać i wiele domów stoi pustkami, ogranicza wysokość szosu do 50 grzyw. (po 48 groszy), drugim zaś aktem nadaje Ulrykowi d'Elzendorf dziedziczne wójtowstwo w Sz. z łaźnią, młynem, stawem, łąkami i polem w Prusinowicach, trzeci denar od kar w mieście i wsiach: Prusinowice i Wielka wieś, czynsz z jatek szewckich i rzeźniczych (po groszu) i pozwala mu wybierać z łona mieszczan po dwu rajców. R. 1520 król pozwala rajcom używać na własną korzyść opłat słodowych obracanych dotąd na potrzeby miasta; 1537 r. uwalnia Sz. z powodu pożaru na 8 lat od opłat, stacyi kontrybucyi i pozwala mieszczanom dla odbudowania się brać drzewo z lasów królewskich w Prusinowicach. Pożary często bardzo niszczą to drewniane miasto. R. 1561 król z powodu pożaru zwalnia na 8 lat od podatków; 1569 znów na 4 lata; 1574 r. otrzymuje Sz. z tegoż powodu uwolnienie na lat 4 od: szosu, czopowego, małdrów, miar słodowych, karbowego, mielenia słodów, wyprawiania na wojnę i innych wszelakich „starościch i młynarskich dochodów i pożytków" ale zwolnienie to ściąga się tylko do zniszczonych przez pożar. Dla odbudowania się otrzymuje miasto r. 1568 królewski las Osiny. Ważny bardzo przywilej wydaje r. 1578 Stefan Batory. Potwierdziwszy na nowo nadania zniszczone przez ogień, pozwala mieszczanom za wzorem Sieradza, wybierać urzędników miejskich. Co rok nazajutrz po św. Agnieszce mają przedstawiać 3 kandydatów na urząd burmistrza a 4 na urząd radziecki. Z nich wybierał starosta dostojników którzy przed nim składali przysięgę. W razie gdyby starosta nie dopełnił wyboru, miasto samo może to uskutecznić. Przywilej królewski stanowi, iż każdy posiadacz nieruchomości miejskich, ulegać musi prawom miejskim i ponosić ciężary. Dalej określa stosunki starosty z mieszczanami. Słody z młyna królewskiego mają być dawane mieszczanom o 2 gr. drożej nad cenę targową, lecz od wyrobionego z nich piwa nie będzie pobierane czopowe. Następnie naznacza targi tygodniowe na wtorki i jarmarki na św. Jakób, Podniesienie św. Krzyża, św. Szymona i Judę, nadaje wolność pastwisk, w lasach królewskich, wolny wręb na budulec w lesie Kolwiąg i opłatę na rzecz miasta od palących wódkę i szynkarzy. Przywilej ten wywarł wielki wpływ na losy osady i był do końca XVIII w. kartą konstytucyjną Sz. W r. 1624 Zygmunt III zabrania żydom osiedlać się w Sz. i w całem obrębie juryzdykcyi starosty. W r. 1640 Jakub Zadzik bisk. krakowski jako kanclerz akademii, wydaje w Bodzentynie przywilej dozwalający burmistrzowi i rajcom Sz. przedstawiać do pomieszczenia w bursie Jerozolimskiej młodzieńca od 17 do 22 lat rodem z Sz. lub powiatu Szadkowskiego. Jan Kazimierz uwalnia r. 1654 zniszczone pożarem miasto na lat cztery od czopowego i wszelkich podatków i ciężarów. Ostatni przywilej potwierdzający poprzednie nadania otrzymało miasto od Stanisława Augusta r. 1778. Pomyślny stan swój w XV i XVI w. zawdzięcza Sz. rozwojowi rzemiosł i handlu. Uchwała miejska z 1457 (przechowana w kopii z XVII w.) wymienia pięciu cechmistrzów („cechmagistri") z czego można wnosić o istnieniu już pięciu cechów (stolarze, krawcy, szewcy, tkacze, kupcy). Dokument z r. 1569 którym Zygm. August bierze w opiekę 23 (imiennie wymienionych) mieszczan z Sz., pozwalając im przez 3 lata swobodnie po całym kraju jeździć za swemi sprawami, wskazuje na ożywioną działalność handlową mieszczaństwa. Według lustracyi z 1564 r. płaciło miasto czynszu na św. Jan zł. 9 gr. 18, na św. Marcin z domów po gr. 1 den. 6, z ogrodów, od rzemiosła i komorników po 1 gr. (piekarze i szewcy płacą wójtowi), szynkarze co piwo szynkują od browarów po gr. 1. Razem zł. 23. Od 14 jatek po fl. 1, razem zł. 14, cła (około) 18 zł., targowe, jarmarczne i doroczne zł. 8. Małdrowego żyta korcy 117 po gr. 10 = zł. 39; pszenicy tyleż po gr. 20 = zł. 78; owsa tyleż po gr. 5 = zł. 19 gr. 15; owsa stacyjnego miary wierzchowatej kor. 200 po gr. 6 = zł, 40; piwa beczek stacyjnych 12 po gr. 16 = zł. 6 gr. 12; śledzi 1 beczkę do zamku za zł. 9; z młyna końskiego słodów do roku 44 po fl. 5 = zł. 220, przy każdej mierze słodu dają po fl. 14 na owies dla koni co robią w młynie; od słodów gorzałczanych z młynów korcy 39 po gr. 12 = zł. 15 gr. 18. Suma prowentów zł. 501 gr. 7. Ogólny dochód starostwa zł. 4389 fl. 14 den. 41. W 1765 r. toż samo starostwo daje, przy obniżonej znacznie wartości pieniędzy, tylko zł. 2178 gr. 12. Jak rozwiniętym był wyrób piwa w XVI w. świadczy zaprowadzenie wodociągów na których utrzymanie Zygmunt I w r. 1541 pozwalał pobierać oddzielny podatek. Główny wodozbiór był w rynku; ztąd rozchodziła się woda rurami po domach i zasilała mieszkania i studnie. Warzący piwo płacili za wodę od wyrobionego piwa, mający wodę w mieszkaniach po 6 gr. a korzystająoy ze studni tylko po 2 gr. rocznie. Liczny szereg młodzieży mieszczańskiej ze Sz. jaki spotykamy w Akademii Krakowskiej od połowy XV w., spisy inwentarzy po zmarłych, często małżeństwa mieszczan ze szlachciankami-wszystko to stwierdza pomyślność materyalną osady i wysoki stopień kultury. Stan ten trwa jeszcze i w pierwszej połowie XVII w. W r. 1616 lustracya wykazuje 216 domów mieszczańskich, 36 szlacheckich, 90 sukienników, 12 krawców, 18 kuśnierzy, 24 innych rzemieślników. Około r. 1630 zaczyna się szereg klęsk które, w połączeniu z nadużyciami starostów, rujnują pomyślność miasta. Pisarz wójtowski zapisuje w księgach pod r. 1630 „Pogorzel, po leży głód. Przechodziły różne chorągwie z wojny pruskiej na Ukrainę; w dzień św. Wojciecha zgorzało 46 domów, dwie chorągwie Butlera szkody poczyniły a tego roku pszenica była po zł. 10, jęczmień po zł. 8, owies po zł. 7, żyto po 81, groch po 12; ludzie głodem marli, słodziny, ziemię jedli, od głodu umarło ludzi półtrzecia sta. Szadek tak spustoszał że co przedtem osady półczwarta sta to teraz sto dwadzieścia kilka. Taki głód w całym świecie panował. W r. 1653 pożar niszczy 167 domów z budynkami, browarami i 8 domków mansyonarskich i probostwo św. Ducha. Pod r. 1665 donosi pisarz Sempkowicz o nieszczęściach które długim pasmem zwaliły się na miasto. Burze, wylewy, choroby dzieci, nagłe śmierci, złe pieniądze (wołoskie i tynfy) wreszcie najcięższa plaga, postoje wojsk połączone licznemi gwałtami. Naprzód oddział Lubomirskiego (stanął 17 paździer.) pozabierał bydło, zapasy, poniszczył stodoły, następnie inna jakaś chorągiew wycisnęła z ubogiego miasteczka 7560 zł. a na końcu kazała sobie dać po 30 zł. na konia (było ich 40). Podobnież postępuje sobie zimująca tu chorągiew Opalińskiego w r. 1677 r. „genus nequissimum, inhumanum, intractabile, barbarum" wyraża się pisarz miejski. Zubożali mieszkańcy rozchodzą się za zarobkiem w różne strony. Na ich miejsca napływają żydzi których ściąga starosta dla powiększenia dochodów. Puścił im w dzierżawę dochody niektóre jak: obroczne, kozikowe, łopatkowe, śledziowe. Skarżą się na to mieszczanie przed lustratorami w r. 1765 i 1789. Do pomyślności miasta w XVI w. przyczyniły się wiele odbywające się tu sądy ziemskie (od początku XV w.), sejmiki ziemi sieradzkiej i popisy powiatowe. W dniu 19 wrz. 1587 r. szlachta sieradzka tu zebrana oświadcza się za Zygmuntem przeciw Maksymilianowi. Dnia 11 sierp. 1649 sejmik pod laską Adama Poniatowskiego stolnika sieradzkiego uchwala by pospolite ruszenie zebrało się na 25 sierpnia i wyruszyło dla koncentracyi na Bugaj (pod Piotrkowem) zkąd miało rozpocząć pochód przeciw Kozakom. Dnia 10 list. 1665 sieradzanie stają po stronie króla przeciw Lubomirskiemu i zwołają pospolite ruszenie. Dnia 2 stycz. 1704 przystępują tu sieradzanie do konfederacyi województw wielkopolskich. Dnia 22 lutego 1734 zbiera się szlachta wezwana uniwersałem Stanisława Leszczyńskiego z dnia 17 paźdz. 1733 i zawiązuje w sprawie króla konfederacyą, ogłaszając obiór Augusta III za nieważny. Uchwała ta wywołała srogi odwet ze strony przeciwnej; kilkanaście wsi i dworów zostało spalonych i zrabowanych. W r. 1767 sejmik zwołany uniwersałem ks. Karola Radziwiłła, marszałka konfederacyi radomskiej, poleca posłom ażeby starali się „o zabezpieczenie wiary katolickiej i formy rządowej, przedewszystkiem zaś liberum veto jako najwspanialszej narodu chwały i najgruntowniejszej wolności twierdzy". Sejmik 16 list. 1790 r. poleca posłom by nie dopuszczali sukcesyjności tronu i niepozwalali ks. Kołłątajowi dawać podkanclerstwa z powodu jego nieprzychylności dla stanu szlacheckiego. Nakoniec 8 sierp. 1792 w Sz. zebrało się 57 obywateli z czterech powiatów i uczynili akces do konfederacyi targowickiej. Kościoły. Jedynym zabytkiem przeszłości jest kościół paraf. p. w. Wniebowzięcia N. M. P. i św. Jakuba. Założony w XIII wieku, zniszczony przez Krzyżaków r. 1331 a odbudowany i poświęcony w r. 1335, upiększał się i rozszerzał w miarę rozwoju miasta. W XV w. obsługę kościelną pełni tu niekiedy 12 księży. W 1451 r. Damian burmistrz i radni zgodzili Jana z Wrocławia by za 32 grz. ozdobił kościół takiemi malowaniami jakie wykonał w kolegiacie łęczyckiej. W r. 1481 Antoni z Warty cieśla podjął się za 70 grzyw. i 17 beczek piwa robót około świątyni. W dwa lata później pracuje Jurko ze Lwowa od r. 1487, Maciej mularz z Wielunia wypala cegłę na dachówkę i reperacye za co ma otrzymać 115 grzyw., 12 miar mąki, powiardunku co sobotę, miarę jagieł i 6 beczek piwa. Ostatnią większą odnowę (pokrycie dachu) dokonał ks. Rafał Wargowski proboszcz miejscowy, kan. krakowski, kustosz kujawski i sekretarz J. K. Mci w r. 1551. Dziś przedstawia się nam kościół jako budowla w stylu ostrołuku ceglanego, nadwiślańsko-baltyckiego wsparta na 6 grubych filarach, sklepiona, oświecona 9 oknami ostrołukowemi. Dwanaście skarpów bocznych i dwa przy drzwiach wchodowych wspierają mury. Z pomiędzy kilku ołtarzów wyróżnia się marmurowy ołtarz Aniołów Stróżów, fundacyi Wierzbowskich, z napisami grobowemi tej rodziny. Mają tu napisy między innemi: Mikołaj kaszt. inowłodzki ststa Szadkowski z żoną Urszulą Grudzińską, Stefan bisk. poznański, Hieronim wojew. sieradzki, ststa Szadkowski. W posadzce kościoła kamień grobowy z postacią rycerza i zatartym napisem, może jeszcze z XV w. Prócz Wierzbowskich spoczywają w grobach kościelnych Tarnowscy, których portrety na blasze z napisami długiemi znajdują się w prezbiteryum. Najstarszy nagrobek jest Stefana Ołdakowskiego zmarłego r. 1583. Ambona pochodzi z r. 1631. Wzniósł ją Mikołaj Starzeński proboszcz łaski, opat sulejowski, sekret. królew. Dzwonnica starożytna z cegły pomieszanej z granitem, ze skarpami. Przy kościele byli mansyonarze, których ufundował r. 1505 Jarosław z Łasku i uposażył ich trzecią częścią młyna i wsią Kotlinki. Było ich pierwotnie 6 ale już w XVIII w. zaledwie dwu dla braku funduszów. Z bractw: najstarsze literackie istnieje już r. 1535; św. Anny także z XVI w.; różańcowe od 1615 r.; Aniołów Stróżów od 1642 przez prowincyała paulinów częstochowskich utrzymywane i Bożego Ciała przy wielkim ołtarzu od 1649 r. Kościół św. Idziego na Starem mieście czyli Podgórzu, najstarszy wedle tradycyi, wspominany już w XIV w. popadł w ruinę w XVII w. Na miejscu murowanego wzniesiono drewniany r. 1750. Obecny murowany stanął r. 1858. szpitalny św. Ducha wzniesiony z drzewa 1540 r. odbudowany r. 1740. Obecnie jest domem modlitwy dla ewangielików. Szpital powstał r. 1456, spłonął 1629, odbudowany 1729. Upadł dla braku funduszów. Szkoła istniała do połowy XVII w. Starostwo Szadkowskie stanowiło pierwotnie część sieradzkiego. Niekiedy tylko oddzielane bywało jako tenuta. W r. 1502 trzyma je Piotr z Mirowa Myszkowski woj. łęczycki, w latach 1547-1564 Stanisław Tarnowski kaszt. zawichoski. W 1564 r. czyni dochodu zł. 4389 gr. 24 i den. 41. Od r. 1588 stanowczo się oddziela Szadkowska tenuta od Sieradza. Tenutaryusze przywłaszczają sobie powoli atrybucye i juryzdykcyą starostów (względem mieszczan). Starostami są: 1) Mikołaj Zebrzydowski h. Radwan w r. 1588; 2) Jan Zebrzydowski miecznik kor. do 1621 r.; 3) Mikołaj Wierzbowski h. Jastrzębiec, uciążliwy dla mieszczan, †1638. Po nim trzymali kolejno trzej synowie: 4) Władysław ststa dybowski, woj. brzesko-kujawski; 5) Zygmunt chorąży łęczycki do 1655 r.; 6) Hieronim, starosta oświęcimski, kaszt. łęczycki, wojew. brzesko-kujawski, potem sieradzki, miał starostwo od 1655 r. (†1665); 7) Stefan wnuk Mikołaja, otrzymał starostwo drogą cesyi od wdowy po Hieronimie w r. 1666, był starostą do 1704 r.: 8) Adam, syn poprzedniego, ostatni starosta z rodu Wierzbowskich trzymał od 1704 r.; 9) Jan Pokrzywnicki h. Grzymała, od 1716 do 1725 r.; 10) Franciszek Pstrokoński, chorąży piotrkowski, marszałek sejmikowy Szadkowski. Objął ststwo w r. 1725 i rozpoczął swe czynności od opisu dóbr złożonego do grodu sieradzkiego. Ciekawy ten opis świadczy o strasznem spustoszeniu i opuszczeniu. Wieś Grzybów cała borem zarosła, w Kromolinie nic prócz pustej chałupy, młyny porujnowane, stawy pozrywane, pozarastały trzciną; 11) Karol Zakrzewski, h. Wysogota (od 1744 do 1755); 12) Michał Boksza z Siemikowic Radoszewski, stolnik gostyński, poseł Szadkowski, od r. 1755. Opłacał on w r. 1771 kwarty złp. 544 gr. 18, hyberny złp. 1376 gr. 18. Sejm z r. 1775 nadał starostwo to w posiadanie emfiteutyczne Ignacemu z Suchcic Sucheckiemu h. Poraj, stolnikowi sieradzkiemu wraz ze starostwem Kahorlickiem, Piekarami i Budą Zajączkowską. Po nim posiadał Szadek Daniel Suchecki, komisarz cywilno-wojskowy powiatu Szadkowskiego. W 1841 r. dobra rządowe Szadek nadane zostały jako majorat gener. Loeschernowi. Folwark należący do probostwa w Sz. przeszedł na własność rządu w r. 1865 i został następnie sprzedany. Dawny powiat Szadkowski w ziemi sieradzkiej obejmował w XVI w. 37·75 mil kwadr. Było w nim 8 miast, 293 wsi. Dzielił się na 33 parafii. Historyą Sz. i starostwa opracował źródłowo A. J. Parczewski (Monografia Szadku, Warszawa, 1870) którego praca służyła za główną podstawę niniejszegozarysu. Opis Sz. z ryciną (kościół) podał Tyg. Illustr. z r. 1869 (t. III, str. 49).

Spis 1925:
Szadek, m-to, pow. sieradzki, gm. Szadek. Budynki z przeznaczeniem mieszkalne 334. Ludność ogółem: 3058. Mężczyzn 1484, kobiet 1574. Ludność wyznania rzymsko-katolickiego 2479, ewangelickiego 43, greko-katolickiego 1, mojżeszowego 535. Podało narodowość: polską 2776, żydowską 279, angielską 2, rusińską 1.

Spis 1925:

Szadek Probostwo, folw., pow. sieradzki, gm. Szadek. Budynki z przeznaczeniem mieszkalne 3. Ludność ogółem: 25. Mężczyzn 10, kobiet 15. Ludność wyznania rzymsko-katolickiego 25. Podało narodowość: polską 25.

Spis 1925:

Szadek-Starostwo, folw., pow. sieradzki, gm. Szadek. Spisano łącznie z wsią Wielka Wieś.

Spis 1925:

Szadek-Wójtostwo, osada, pow. sieradzki, gm. Szadek. Budynki z przeznaczeniem mieszkalne 1. Ludność ogółem: 9. Mężczyzn 5, kobiet 4. Ludność wyznania rzymsko-katolickiego 9. Podało narodowość: polską 9.

Wikipedia:

Szadek - miasto w woj. łódzkim, w powiecie zduńskowolskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Szadek. Położony jest na Wysoczyźnie Łaskiej, nad Pichną (prawy dopływ Warty), w otoczeniu lasów. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. sieradzkiego. Ośrodek usługowy regionu rolniczego, drobny przemysł włókienniczy i spożywczy.Według danych z 31 grudnia 2004 miasto miało 2050 mieszkańców.Pierwsza pisana wzmianka o mieście pochodzi z 1295 r. kiedy książę Władysław Łokietek nadał rycerzowi Wilczkowi dwa łany ziemi "apud civitatem nostram Schadek" (pod miastem naszym Szadkiem). Początek Szadkowi dała prawdopodobnie osada powstała w XI w. nad istniejącym tu niegdyś jeziorem. Dokumenty lokacyjne zaginęły, o prawach miejskich Szadka dowiadujemy się z potwierdzenia lokacji miasta przez Władysława Jagiełłę w 1401 r. Od 1362 r. odbywały się tu sądy wiecowe ziemi sieradzkiej. Największy rozkwit miasto przeżywało w XV i XVI w. Już wtedy było ośrodkiem produkcji sukna. Osiadło tu wielu rzemieślników, a synowie mieszczan udawali się na studia do Krakowa, uzyskując tytuły bakałarzy, magistrów i profesorów. Najbardziej znani z nich to Jan z Szadka, Jakub z Szadka, Stanisław z Szadka, Mikołaj z Szadka Prokopowicz, Gabriel z Szadka.W powstałym w XVI w. powiecie szadkowskim było 8 miast: Łask, Widawa, Lutomiersk, Szadek, Szczerców, Pabianice, Uniejów i Niemysłów wchodzących wraz z powiatem w skład województwa sieradzkiego. Liczne pożary i epidemie, a przede wszystkim zapaść gospodarcza kraju spowodowały jednak upadek miasta w następnych stuleciach.W czasach zaborów szadkowianie czynnie współdziałali w wysiłku zmierzającym do odzyskania wolności. Po upadku powstania listopadowego, gdy w marcu 1833 r. na terytorium Królestwa wkraczały niewielkie partie podległe płk. Józefowi Zaliwskiemu, jedna z nich (kilkunastu ludzi), dowodzona przez Faustyna Sulimierskiego została rozbita w lesie janowickim pod Szadkiem. Dwóch z nich schwytano i po śledztwie Audytoriatu Polowego Sądu Wojennego skazano na karę śmierci. Wyrok wykonano 19 VIII 1833 r. na rynku szadkowskim. Rosjanie rozstrzelali: Feliksa Bugajskiego i Sylwestra Racieńskiego. Za pomoc udzieloną spiskowcom aresztowano: Salomeę Kozłowską i Salomeę Leopoldową. Gdy Józef Oxiński, pierwszy dowódca powstańczy w 1863 r. w okolicach Sieradza wyznaczył punkt zborny w lesie koło Miedźna, licznie stawili się tam mieszkańcy Szadka. Naczelnikiem cywilnym miasta z ramienia władz powstańczych był Feliks Czekalski.W 1905 r. miały tu miejsce manifestacje patriotyczne i starcia z policją. W nocy z 11/12 listopada 1918 r. miejscowy oddział Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) rozbroił Niemców, a następnie "uzbrojony w tęgie kije" opanował Zduńską Wolę wraz z dworcem kolejowym, ubezpieczając w ten sposób oddział sieradzki POW, walczący w tym czasie z Niemcami na sieradzkiej stacji kolejowej.W 1919 r. Szadek odzyskał prawa miejskie utracone w 1870 r. W okresie międzywojennym rozwinął się przemysł młynarski, stworzono połączenie kolejowe na trasie Śląsk – porty.W 1921 r. w Szadku żyło 535 Żydów, co stanowiło 17% mieszkańców. W czerwcu 1940 okupant niemiecki utworzył dla ludności żydowskiej getto, w którym umieszczono ok. 400 osób. W sierpniu 1942 wszyscy jego mieszkańcy zostali wywiezieni do Chełmna nad Nerem i zamordowani. W 1943 Niemcy wprowadzili dla miasta nazwę okupacyjną niem. Schadeck.Zasłużeni dla regionu szadkowskiego: Alfons Józef Ignacy Parczewski, Józef Leopold, Jerzy Karol Kurnatowski.Najcenniejszym zabytkiem jest kościół Wniebowzięcia NMP i św. Jakuba Apostoła zbudowany w l. 1333-1335 w stylu gotyckim w miejscu drewnianego zniszczonego przez Krzyżaków w 1331 r. Świątynię rozbudowano przed poł. XIV i w poł. XVI w., także po 1868 r. i w 1905 r. Jest to budowla trójnawowa, halowa, podparta szkarpami. W fasadzie i w przejściu do zakrystii posiada profilowane ostrołukowe portale. Sklepienia naw z XVI w.: w prezbiterium i w nawie głównej gwiaździste, w bocznych – sieciowe. Drzwi zewnętrzne do zakrystii z blachy wykuwanej ręcznie z XV w. Zachowana fragmentarycznie polichromia Jana z Wrocławia z 1451 r. Zespół 5 renesansowych ołtarzy z początku XVII w. Chór muzyczny z XVI w. wsparty na tragarzach zdobionych rzeźbionymi łańcuchami. Ambona późnorenesansowa z 1 połowy XVII w. Chrzcielnica z brązu, gotycka ze sceną ukrzyżowania z XIV w. Gotycka Pieta z połowy XV w. W otworze tęczowym medalion z MB z Dzieciątkiem, późnogotycki z XVI w., dwa cenne relikwiarze z połowy XVII w. Szereg cennych nagrobków i tablic epitafijnych, najstarsze z XVI i XVII w. Obok kościoła wznosi się dzwonnica o charakterze obronnej baszty z wąskimi otworami strzelniczymi. Na murach widać ślady w postaci okrągłych wgłębień po nieceniu ognia przy użyciu świdra ogniowego oraz wmurowane na pamiątkę kamienne kule armatnie.Na opuszczonym cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Szadku zachowała się kwatera żołnierzy niemieckich poległych między 21 listopada a 9 grudnia 1914 r. w walkach w okolicach Szadku, które były częścią Operacji Łódzkiej. Żołnierze pochodzili z garnizonów z Dolnego Śląska, m.in. z Nowej Soli. Kwaterę opisano w 2008 r. na łamach 97 numeru dwumiesięcznika oświatowego Szkolne Wieści.Na cmentarzu grzebalnym kościół św. Idziego, wg tradycji na miejscu najstarszego kościoła w Szadku, z 1858-1860 r. Na uwagę zasługuje tabernakulum misternie rzeźbione z I poł. XVII w. Na drugim cmentarzu (cholerycznym) dwie duże mogiły ludności cywilnej i żołnierzy polskich z września 1939 r. Przy głównej alejce mogiła 13 powstańców z partii Powidzkiego, dowódcy plutonu strzelców powiatu sieradzkiego, poległych w bitwie pod Szadkowicami 6 października 1863 r.Według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisane są obiekty:kościół parafialny pw. Wniebowzięcia MB, XIV-XIX w., nr rej.: 850 z 28.12.1967, dzwonnica, nr rej.: 851 z 28.12.1967

Elżbieta Halina Nejman Majątki (Szlachta Sieradzka XIX wieku Herbarz)

SZADEK par. Szadek p. zduńskowolski, dobra narodowe, starostwo w posesji Daniela Sucheckiego. W mieście austeria przy ul. Rzepiszewskiej, koło probostwa młyn Grobela i drugi Wardęga ku Szadkowicom. Wsie do starostwa należące; Wielka Wieś osadników 5, Kobyla 9 gospodarzy, Kromolin 5 osadników. W 1912 r. folwark starostwa Szadek ma 1922 mg i jest własnością Aleksandra Leszerna. (Lustr. I s. 199-205, PGkal.)