Łask

Zajączkowski:

Łask -pow. łaski
1) 1356 - wiadomość zamieszczona w przypisie J. Korytkowskiego do tekstu Ł. I, 445, bez podania źródła: (Łask) - erekcja kośc. parafialnego w Ł. przez arcbpa Jarosława. 2) 1366 kop. z końca XVI w., Lib. priv. Lasc. f. 66-67: Lasko, Łasko - villa. Arcbp Jarosław pragnąc, aby kośc. (ecclesia) w Ł. per nos fundata ... et demum consecrata rozwijał się pomyślnie, nadaje mu dziesięciny ze wsi Ł. i Ogrodzonej (dziś Łaskiej Woli, v.) pobierane dotąd przez kośc. w Sędziejowicach (v.), który w zamian za to otrzymuje od arcbpa dziesięciny z Kamostka (v.). Poza tym arcbp włącza do parafii łaskiej wsie: Ł., Ostrów (v.), Ogrodzona (v.), Górczyn (v.), Łopatki (v.) i Wronowice (v.). 3) 1386 T. Sir. I f. 1, 4: Lasko - Mathias de L. 4) 1393 T. Sir. I f. 52: Lasco - Johannes de L. 5) 1396 kop. z końca XVI w., Lib. priv. Lasc. f. 67-68; kop. z XIX w., TP 3344 f. 210: Lasko, Łasko - Wojciech z Krowicy, kasztelan lądzki, nadaje kośc. parafialnemu w Ł. Źreb Dobrogostowski (v.) w Łaskiej Woli (v.). 6) 1398 kop. 1482 r., Baruch 252, por. 328: (Łask) - (parafia). W akcie uposażenia kośc. w Pabianicach (v.) wym. jest wś Dobroń należąca do „parafii w Łasku".
7) XVI w. Ł. I, 445, 448-449: Lassko- oppidum, wł. szl., par. w m., dek. szadkowski, arch. uniejowski. 8) 1511-1518 P. 192: Lasko - par. jw., pow. szadkowski, woj. sieradzkie. 1552-1553 P. 238, 247: Lasko - jw. 1563 P. 309: Lasko. 9) XIX w. SG V, 600-603: Łask - miasto pow. nad rz. Pisią i Grabówką.
Uwagi: ad. 1 i 2. Ze względu na wzmianki zawarte w dok. z 1366 r. dotyczące kośc. w Ł. jako już ufundowanego i konsekrowanego rok 1356 jako data jego erekcji kanonicznej wydaje się wielce prawdopodobny. Odnośną wiadomość podaną przez J. Korytkowskiego przyjmuje J. Krasoń, Z dziejów Łasku, Cz. I, Łódź 1965, s. 150- 151, a także i Rosin, Studia, s. 11 jako pierwszą wzmiankę źródłową o Ł.
Dokument z 1366 r. znany był Kołdowskiemu, s. 482, który uważał go za erekcyjny parafii. Za nim datę tę jako oznaczającą termin fundacji kośc. w Ł. przyjął B. Chlebowski w SG V, 600 oraz O. Bartel, Jan Łaski, Cz. I, 1499-1556, Warszawa 1955, s. 28. Odnośnie tego dok. należy zaznaczyć, że w jego regestrze zamieszczonym w wizytacji w 1791 r. (por. H. Rybus, Archiwum kościoła w Łasku. „Ateneum Kapłańskie", t. 43, 1939, s. 291, przyp. 6) obok wyszczególnionych powyżej, wym. są jeszcze 2 miejscowości jako wchodzące w skład parafii łaskiej, a mianowicie: Dobroń (v.) i Poleszyn (v.), które poza tym występują w źródłach przed końcem XIV w.

Taryfa Podymnego 1775 r.

Łask, miasto, woj. sieradzkie, powiat szadkowski, własność szlachecka, 167 dymów.

Czajkowski 1783-84 r.

Łask miasteczko, parafia łask, dekanat szadkowski, diecezja gnieźnieńska, województwo sieradzkie, powiat piotrkowski, własność: Załuscy.

Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego 1827 r.

Łask, województwo Kaliskie, obwód Sieradzki, powiat Szadkowski, parafia Łask, własność prywatna. Ilość domów 280, ludność 1809, odległość od miasta obwodowego 4.

Słownik Geograficzny:

Łask, miasto powiatowe gub. piotrkowskiej, nad rz. Pisią i Grabówką, leży pod 51° 35' 3 szerok. i 37° 49' 5 dług. geogr., w nizinie nadrzecznej. Odl. 150 w. od Warszawy, 27 w. od Sieradza, 15 w. od Szadku, 32 w. od Łodzi i 44 w. od Piotrkowa. Połączony drogami bitemi z powyższemi miastami. Najbliższa stacya dr. żel. w Łodzi. Ł. posiada kościół par. murowany katolicki, kościół ewangelicki filialny, synagogę, dom schronienia dla 4 starców i kalek, szkołę początkową 1-kl. ogólną, zakład naukowy prywatny (?), sąd pokoju okr. VI dla Łasku i Pabianic, należący do zjazdu sędziów w Piotrkowie, urząd powiatowy, urząd miejski, urząd pocztowy, stacyą telegraficzną, fabrykę sukna grubego i wyrobów bawełnianych, krochmalnię, mydlarnię (z prod. na 760 rs.), fabrykę cykoryi (z prod. na 500 rs.), miodosytnię (z prod. na 1800 rs.). W 1827 roku było tu 280 dm. i 1809 mk.; w 1860 r. 331 dm. (58 murow.) i 3776 mk. (2671 żydów); obecnie 275 dm. (90 murow.), 5095 mk. i 645 mr. ziemi należącej do mieszczan. Starodawne dziedzictwo możnej niegdyś rodziny Łaskich h. Korab', za staraniem Jana Łaskiego ze wsi tegoż nazwiska zamienione na miasto za przywilejem króla Władysława Jagiełły w r. 1422, który nadał wtedy prawo niemieckie, wyznaczył targi i dwa jarmarki do roku. Erekcya przywiedziona była do skutku w roku 1424. Aleksander Jagiellończyk, potwierdzając w r. 1504 przywilej ojca, dozwolił Janowi Łaskiemu, kancl. w. kor. kan. gnieźnieńskiemu, tudzież bratu jego Jarosławowi wojskiemu sieradzkiemu, lub ich następcom, miasto rozszerzyć, albo na inne dogodniejsze miejsce przenieść, a nawet i zupełnie nowe założyć, z wolnością używania prawa niemieckiego i wszystkich swobód, służących miastom królewskim, mianowicie zaś Szadkowi i Sieradzowi. Tenże sam przywilej uwalniał osiadających mieszkańców na lat 20 od pewnych opłat i podatków. W parę lat potem spaliło się miasto ze szczętem; ówcześni przeto dziedzice, Hieronim woj. inowrocławski, Jan dziekan gnieźnieński i Stanisław Łascy, synowcy kanclerza, wyjednali u króla Zygmunta I w r. 1523 przywilej uwalniający z tego powodu mieszczan od wszelkich opłat i ciężarów, a w pięć lat potem tenże sam monarcha pozwolił trzeci jarmark dla podniesienia miasta zaprowadzić. W r. 1564 dziedziczył Ł. Mikołaj Łaski, krajczy koronny, ssta malborski i krasnostawski, który pozwolił mieszczanom wystawić na dochód magistratu łaźnię publiczną. W r. 1586 ówczesny dziedzic Wojciech Łaski, woj. sieradzki, który się także pisał baronem na Kesmarku, Łasku, Rytwianach, Dunajcu i t. d., potwierdzając wszystkie nadania swoich poprzedników, dodał do lokacyi na własność miejską obszerny las Węglisko zwany. Potomek jego Hieronim, dziedzicząc Ł. na początku XVII w., wyjednał u króla Zygmunta III w r. 1613 przywilej na cztery nowe jarmarki; na koniec Michał Korybut w r. 1671 pomnożył takowe, pozwalając pobór targowy na pożytek miasta obracać. W późniejszych czasach, po wygaśnięciu rodziny Łaskich, przeszło po kądzieli w posiadanie Wierzbowskich, potem Załuskich, którzy się nawet pisali hrabiami na Łasku, i Wyganowskich; w ostatku było własnością Czołhańskich i Kręskich. Przy tylu swobodach i przywilejach miasto do pierwszej połowy XVII wieku liczyło się do zamożnych, ludnych i przemysłowych, lecz przez pogorzele, mianowicie kiedy spaliło się w latach 1624 domów 147, w 1749 dm. 258, w 1821 dm. 266, w 1847 dm. 122, wreszcie w 1846 dm. 160, oraz spustoszenia wojenne, morowe zarazy, a nadewszystko przez nadużycia dziedziców, zupełnie podupadło. Jedynym śladem dawnej jego świetności jest starożytny kościół parafialny pod wezw. Poczęcia Najświętszej Panny Maryi i ś. Michała Archanioła, niegdyś kolegiatą będący. Założony pierwotnie w r. 1366 przez Jarosława ze Skotnik, arcybisk. gnieźnieńskiego, hojnie uposażony przez jego następców w latach 1494 i 1496, z dozwolenia stolicy apostolskiej otrzymał odpusty, a w r. 1498 kardynał Fryderyk Jagiellończyk, arcybiskup, ustanowił przy nim szpital dla ubogich. W r. 1509 Jędrzej Boryszowski, arcybiskup, zamienił to probostwo na prepozyturę z pięciu mansyonarzami, którzy w Ł. stale zamieszkać mieli; świetność jednakże kościoła łaskiego poczyna się od wstąpienia Jana Łaskiego, kanclerza, na katedrę gnieźnieńską. On rozszerzył i przyozdobił mury, w r. 1525 do stopnia kolegiaty wyniósł, hojnie sprzętami złotemi i srebrnemi wzbogacił, a proboszczowi wolność używania infuły u stolicy apostolskiej wyrobił. Dla zjednania zaś większego poważania kościołowi, sprowadził z Jeruzalem ziemię, którą na cmentarzu rozrzucie kazał, wyjednawszy dla chowających się na nim odpusty, jakie były nadane temu miejscu świętemu, a stąd wiele osób z pobożności grób tu sobie obierało. W r. 1529 erygowany został przy kolegiacie najpierwszy kanonikat pod tyt. ś. Sebastyana, drugi utworzono w r. 1538 z dochodów wsi Dobra i Witkowic, dwa następne przybyły w r. 1547 z dochodów kościoła w Sławoszewie, jeden w r. 1650 z legatu biskupa krakowskiego Jakóba Zadzika, który także świadczył wiele dla łaskiego kościoła, a jeden ustanowiono w 1689 na dochodach samego miasta. Tak więc kolegiata łaska składała się z 5 kanoników, kolegium wikaryuszów do pomocy i 6 mansyonarzy. Infułat tutejszy miał prawo używać ubiorów biskupich, mianować kanoników gremialnych i honorowych kolegiaty, cenzury na podwładnych rzucać, sądy między nimi odbywać i wyroki ogłaszać. Mógł błogosławieństwo uroczyste udzielać, za zezwoleniem biskupa kościoły, cmentarze i inne miejsca święcić i rekoncyliować. Kolegiata istniała do r. 1819, w którym to czasie, na mocy buli papieskiej, suprymowana i zamieniona została na infułacyą i probostwo z oddzielnie wyznaczonym na uposażenie onego funduszem. Kościół w Ł. wystawiony był w pięknym gotyckim stylu. Zwraca on dotąd uwagę powagą i majestatycznością swoją, tudzież olbrzymim frontem. Ma po bokach dwie wieże, a w środku trzecią mniejszą, blachą kryte, nadto po bokach dwie okazałe kaplice. Pozostałe z dawnej jego budowy części, jako to: prezbiteryum, zakrystya i niektóre kawałki nawy dają dziś jeszcze wyobrażenie o tem czem być musiał kiedy stał w pierwotnej swojej formie, bez żadnych późniejszych dodatków. Z bogactwa i wykończenia zewnętrznych ozdób a zwłaszcza też z wymiaru samego kościoła wnioskować by należało, że to nawet co w nim zostało najstarożytniejszego sięga nie dalej, jak Jana Łaskiego czasów. W budowie tego kościoła zasługują szczególnie na uwagę łuki i gzymsy, częścią z prostej cegły z dziwną układane wytwornością. Wielka pogorzel w r. 1747 zniszczyła część jego sklepienia i wszystkie sprzęty w popiół zamieniła. Wyrestaurował go atoli wkrótce ówczesny infułat Marcin Załuski, wydawszy na ten cel z własnej szkatuły przeszło 40000 złp., a dokończył następca jego ks. Antoni Karzymski. To jednakże co za jego staraniem było uskutecznione przedstawia dziś osobliwszą mieszaninę ostrołukowego stylu, z popsutym francuskim, z czasów Ludwika XIV. Wnętrze kościoła większemu jeszcze uległo przerobieniu, niż sama zewnętrzna jego postać. Zaledwie parę załamków sklepienia nad częścią kapłańską w dawnym pozostało, stanie, zresztą wszystko zmienione. Nawa nie jest nawet zasklepiona, ale tylko pokryta sklepistym, z tarcic ułożonym pułapem, który podpierają murowane arkady. W wielkim ołtarzu jest obraz ś. Michała Archanioła, pędzla włoskiego malarza, Filipa Castaldi; ma on po bokach cztery kolumny, a między niemi posągi świętych naturalnej wielkości, dobrze rzeźbione. Kaplica Najświętszej Panny, od strony południowej wystawiona w pierwszych latach XVIII w. przez Stanisława Wierzbowskiego, dziedzica miasta. Ma ona oddzielną zakrystyą i chór, bogato złocone kapitele, pilastry i gzemsy. W ołtarzu zaś mieści się na złocistej blasze, wyrobiony z marmuru białego obraz Boga Rodzicy, z dzieciątkiem Jezus, łaskami słynący, do którego tłumy pielgrzymów i tysiące niegdyś przybywało pobożnych, doznając rozmaitych cudów; znajduje się dotąd przy kościele księga, opisująca cuda, jakie tu miały miejsce. Obraz darowany został przez Klemensa VII papieża, Janowi Łaskiemu i przez niego z Rzymu był przywieziony. Jest on ozdobiony szczerozłotemi, drogiemi kamieniami, wysadzanemi koronami. Z przeciwnej strony jest druga kaplica ś. Anny, w ostatnich dopiero latach wystawiona, a w r. 1859 wspaniale odnowiona. W skarbcu tutejszym znajduje się znaczna liczba bogatych i starożytnych kap i ornatów, na których złociste herby Korabitów wyszywane świadczą, iż sprawione zostały przez rodzinę fundatorów. Tamże przechowują trumienkę srebrną z relikwiami ś. Juliana z Rzymu przysłaną, bule papieskie i inne dokumenta, tudzież godnych widzenia kilka ogromnych antyfonarzy i psałterzy, na pargaminie ozdobnie pisanych i miniaturowo malowanych, a jeszcze przez założyciela kolegiaty, Jana Łaskiego, sprawionych. Do osobliwości tutejszych należą także ciała kilku pochowanych w tym kościele osób, które, blisko od półtora wieku w trumnach leżąc, w całości zupełnej się dochowały. Drugi kościół w Ł. pod tyt.: ś. Ducha, drewniany, w r. 1811 gminie ewangelickiej oddany został. Opis kościoła z ryciną podał Tyg. illustr. z 1866 r. Nr. 332. Por. też Łaski Lib. Ben. I, 443, 449. Kod. dypl. pol. I, 298 i Pam. Rel.-Mor. 1863 r. t. VI. Par. Ł. dek. łaski: 3720 dusz. Dobra Ł. składają się z folwarków: Ł., Łaska Wola, Wiewiórczyn, Wronowice, Poleszyn, Orchów i Wesółka, miasta pow. Ł. i wsi niżej wymienionych. Rozl. wynosi mr. 5857; folw. Ł.: grunta orne i ogr. mr. 135, łąk mr. 75, pastw. mr. 310, lasu mr. 46, nieuż. i place mr. 34, razem mr. 600, bud. mur. 10, z drzewa 15; folw. Łaska Wola: grunta orne i ogr. mr. 203, łąk mr. 13, lasu mr. 528, nieuż. i place mr. 20, razem mr. 774, bud. mur. 3, z drzewa 8; folw. Wiewiórczyn: grunta orne i ogr. mr. 289, łąk mr. 39, pastw. mr. 73, lasu mr. 20, nieuż. i place mr. 13, razem mr. 434, bud. mur. 3, z drzewa 5; folw. Wronowice: grunta orne i ogr. mr. 356, łąk mr. 22, pastw. mr. 160, lasu mr. 912, nieuż. i place mr. 80, razem mr. 1530, bud. mur. 2, z drzewa 20; folw. Poleszyn: grunta orne i ogr. mr. 183, łąk mr. 47, pastw. mr. 15, lasu mr. 1142, nieuż. i place mr. 26, razem mr. 1413, bud. z drzewa 12; folw. Orchów: grunta orne i ogr. mr. 309, łąk mr. 81, pastw. mr. 194, nieuż. i place mr. 25, razem mr. 609, bud. mur. 2, z drzewa 12; folw. Wesółka: grunta orne i ogr. mr. 194, łąk mr. 17, nieuż. i place mr. 5, razem mr. 216, bud. z drzewa 7. Nadto w osadach mr. 80. Płodozmian zaprowadzony, młyn amerykański, cegielnia i pokłady torfu. Miasto powiat. Łask osad 363, z grun. mr. 646; wś Łask osad 5, z grun. mr. 18; wś Ostrów os. 30, z grun. mr. 188; wś Wiewiórczyn os. 21, z grun. mr. 232; wś Maurycyn os. 27, z grun. mr. 278; wś Poleszyn os. 27, z grun. mr. 229; wś Anielin os. 63, z grun. mr. 734; wś Wola Łaska os. 21, z grun. mr. 107; wś Wronowice os. 35, z grun. mr. 457; wś Wesółka os. 6, z grun. mr. 24; wś Włodzimierzów os. 33, z grun. mr. 531; wś Janowice os. 31, z grun. mr. 258; wś Teodorów os. 34, z grun. mr. 256; wś Barycz os. 19, z grun. mr. 200; wś Rokitnica os. 81, z grun. mr. 872; wś Kalinka os. 11, z grun. mr. 8; wś Wysieradz os. 23, z grun. mr. 222; wś Jesionna os. 31, z grun. mr. 391; wś Orchów os. 32, z grun. mr. 199; wś Utrata os. 15, z grun. mr. 24; wś Kazimierzów os. 15, z grun. mr. 203; wś Krzucz os. 17, z grun. mr. 81. Powiat łaski gub. piotrkowskiej utworzony został w 1867 r. z 17 gmin dawnego powiatu sieradzkiego i jednej gminy dawnego piotrkowskiego powiatu. Graniczy on od północy z pow. łódzkim, od którego dzieli go rz. Ner, od wschodu z pow. łódzkim i piotrkowskim, od południa z nowo-radomskim i wieluńskim, od zachodu z wieluńskim i sieradzkim; część granicy stanowi tu koryto rz. Warty, choć linia graniczna przechodzi na przemiany z jednego brzegu na drugi wcielając części nizin nadrzecznych, to do łaskiego, to do wieluńskiego powiatu. Obszar powiatu wynosi 25.48 mil kwadr. Poziom obszaru tego wznosi się w kierunku od płn. zachodu ku wschodowi płdn. i południowi. Szybko się wznoszą szczególniej brzegi Warty w miarę posuwania się w górę rzeki. Z 420 stóp pod Sieradzem do 577 stóp pod Rychłocicami i 646 pod Strobinem. W środku powiatu Parzno wznosi się na 596 st.; Żary pod Rząśnią w pow. noworadomskim, niedaleko granicy połudn. powiatu Ł. mają 663 stóp. W kierunku ku wschodowi przyległy pow. piotrkowski przy średniem wzniesieniu 700 do 750 stóp przedstawia wiele punktów sięgających od 800 do 1000 stóp. Skutkiem tego wody pow. łaskiego płyną albo ku zachodowi do Warty, albo ku północy do Neru. Najważniejszą rzeką powiatu jest Widawka, która, wszedłszy w granice pow. w kącie płdn.-wschodnim niedaleko Szczercowa, wpada pod Pstrokoniami do Warty. Zabiera ona w obrębie powiatu z praw. brzegu: Grabicę, która wielkim łukiem okrąża północną część powiatu i przynosi wody z okolic Łasku, Chrząstówkę z pod Zelowa idącą i Pisie z okolic Strzyżewic; z lew. brzegu zaś Krasawę płynącą od Woli Wydrzynej i Chabielic. Szosa łącząca Łask ze Zduńską Wolą i Pabianicami wskazuje w przybliżeniu linią działu wodnego między Wartą a Nerem. Ten ostatni przyjmuje z obszaru pow. Ł. tylko mało znaczące strumienie. Powiat Ł. z wyjątkiem okolic bliższych Warty posiada dotąd jeszcze dość znaczne obszary leśne. W 1880 r. było tu 29.049 mr. lasów prywat. nieurządzonych, 8630 mr. las. pryw. urządzonych, 10457 mr. zasianych po wycięciu i 8760 mr. nie zadrzewionych na nowo. Włościanie mieli 423 mr. lasu, a za serwituty otrzymali 814 mr. Do osad należało 3388 mr. Ogółem było 61521 mr. obszaru leśnego, a więc 2412 mr. na milę kwadratową. Choć gleba ziemi przeważnie sapowata i niedoprowadzona do należytej żyzności, gdyż większą część obszaru ornej roli wydobyto niedawno dopiero przez wycięcie rozległych lasów, przeważnie sosnowych, pomieszanych z olszyną i brzeziną, jednakże obfitość łąk nadrzecznych i powstanie w bliskiem sąsiedztwie ludnych ognisk przemysłowych wpłynęło na podniesienie rolnictwa, hodowli bydła i owiec poprawnych. Natura gruntu nie sprzyja uprawie pszenicy; za to żyto i kartofle obfite wydają plony. Uprawa łubinu, rozpowszechniona nawet i u włościan, przyczynia się wiele do postępów kultury rolnej. Przeważają tu średniej rozległości (1000 do 1500 mr.) folwarki, produkujące żyto, kartofle i wełnę. Przemysł fabryczny na niskim stopniu stoi; jedyne ognisko stanowią Pabianice, osada położona w płd. wschodniej stronie pow., w bliskości Łodzi i otaczającego wieńca osad fabrycznych. Zresztą spotykamy tu tylko mniejszych rozmiarów zakłady fabryczne. Prócz gorzelni, istniejących tu w dość znacznej stosunkowo ilości, których produkcyi jednak nie możemy podać dla braku świeższych danych, istnieje wielka ilość młynów i wiatraków z produkcyą na 1000000 rs., kilka drobnych browarów z produkcyą na 15000 rs., dwie cegielnie i fabryki dachówek wydające za 7400 rs., kilka smolarni z produkcyą na 17000 rs., olejarnie wydające za 7800 rs. i kilka drobnych mydlarni, fabryk octu, miodu, cykoryi. Środkami komunikacyjnemi są: rzeka Warta i dość liczne drogi bite przerzynające powiat w różnych kierunkach. Na nieszczęście wiele z tych drugorzędnych szos czeka od wielu lat na ukończenie, przedstawiając łataninę kawałków zrobionych ze zwyczajną drogą. Projektowana zdawna kolej z Łodzi do Kalisza przecięłaby terytoryum powiatu i poszła przez Łask. Pod względem kościelnym pow. łaski stanowi dekanat t. n. dyecezyi włocławskiej i składa się z 21 parafij: Borszewice, Brzyków,Buczek, Dłutów, Dobroń, Górka-Pabiańska, Grabno, Kwiatkowice, Lutomiersk, Łask, Marzenin, Mikołajowice, Pabianice, Restarzew, Rusiec, Sędziejowice, Strońsko, Szczerców, Widawa, Wola-Więzowa i Wygiełzów. Pod względem sądowym stanowi VI okręg sądu pokoju dla Łasku i Pabianic i pięć okręgów sądów gminnych: Pabianice, Wrzeszczewice, Buczek, Rembieszów, Restarzew. Pod względem administracyjnym ma 18 gmin: Bałucz, Buczek, Chociw, Dąbrowa Rusiecka, Dąbrowa Widawska, Dłutów, Dzbanki, Górka Pabianicka, Lutomiersk, Łask, Pruszków, Widzew, Wodzierady, Wola Wężykowa, Wymysłów, Wygiełzów, Zapolice, Zelów. W gminach tych jest 415 wsi i kolonij. W pow. jest 37 szkół początk. 1-kl. ogólnych: Pabianice (2), Rydzyny (2), Łask, Widawa, Szczerców, Korablów, Polowa, Leśniak, Paproć holendry, Lutomiersk, Wygoda, Prusinowice, Bechnice, Chocianowice, Jutrzkowice, Ksawerów, Chechłów, Żytowice, Marków, Mogilno, Dłutów, Zofiówka, Pożdzienice, Zielęcice, Okup Wielki, Marzenin, Petrykozy, Szynkielów, Pawlikowice, Borszewice, Wygiełzów, Kurów, Buczek, Chorzeszów, Kwiatkowice. Br. Ch.

Słownik Geograficzny:

Łask, miasto. Stacya drogi żel. warszaw.-kaliskiej, 156 w. od Warszawy. W r. 1890 było 5677 mk. Śród stałej ludności było 14 praw., 1920 katol., 44 prot., 3696 żydów. Gmina wiejska Łask miała 5844 mk., w tej liczbie 1051 prot. i 108 żydów. Powiat miał 97,123 mk., z tego w miastach (Ł. i Pabianice) 25,016. Śród stałej ludności było: 59 praw., 81,463 katol., 19,630 prot., 11,612 żydów. Najwięcej prot. było w gminach: Zelów (3594), Widzew (1452), Wodzierady (1310), Górka Pabianicka (1803), Dzbanki (1727), Dłutów (1701). Ks. Kołdowski: „Wiadomość o kościele i infułacyi w Łasku" (Pamiętnik rel. mor., r. 1863, t. VI. 494).

Spis 1925:

Łask, m-to, pow. łaski, gm. Budynki z przeznaczeniem mieszkalne 423 (w tem 3 budynki niezamieszkałe, inne zamieszkałe 3). Ludność ogółem: 4890. Mężczyzn 2308, kobiet 2582. Ludność wyznania rzymsko-katolickiego 2205, ewangelickiego 46, prawosławnych 12, mojżeszowego 2623, bezwyznaniowców 4. Podało narodowość: polską 2769, niemiecką 3, żydowską 2116, rosyjską 2.

Spis 1925:

Łask, st. kol., pow. łaski, gm. Łask. Budynki z przeznaczeniem mieszkalne 3. Ludność ogółem: 33. Mężczyzn 17, kobiet 16. Ludność wyznania rzymsko-katolickiego 33. Podało narodowość: polską 33.

Wikipedia:

Łask-miasto w woj. łódzkim, w powiecie łaskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Łask. Położone na Wysoczyźnie Łaskiej, nad Grabią. Według danych z dnia 31 grudnia 2008 miasto liczyło 18 500 mieszkańców.Miasto Łask leży w obrębie aglomeracji łódzkiej, na Wysoczyźnie Łaskiej i Kotliny Szczercowskiej. Są one częścią Niziny Południowowielkopolskiej. Miasto leży 35 km od Łodzi i znajduje się w jednym z dwudziestu jeden powiatów ziemskich regionu.W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. sieradzkiego. Łask był wsią wzmiankowaną już w 1356. Prawa miejskie otrzymał w 1422 roku od polskiego króla Władysława Jagiełły. W 1517 roku rozpoczęto budowę kościoła w stylu gotyckim. W XVI wieku rozwinął się jako ośrodek rzemieślniczo-handlowy, lecz w połowie XVII wieku nastąpił upadek miasta, przyspieszony przez Potopem szwedzkim i zarazy. W 1666 roku zbudowano kościół Świętego Ducha. W 1749 roku miasto ucierpiało w związku z pożarem. Po przegranej Wojnie obronie Konstytucji 3 maja i II Rozbiorze Polski w 1793 roku Łask znalazł się składzie zaboru pruskiego. Po Pokoju w Tylży od 1807 stał się częścią Księstwa Warszawskiego, a od 1815 Królestwa Kongresowego. Na przełomie XVIII i XIX w. miasto stało się dużym skupiskiem Żydów. Od 1903 miasto uzyskało połączenie kolejowe. Na początku XX wieku powstały tu pierwsze zakłady przemysłowe. W czasie okupacji niemieckiej w mieście powstało getto, w którym zgromadzono około 4 tysiące Żydów. W wyniku eksterminacyjnej polityki okupanta zginęło ponad 90% ludności żydowskiej. W 1957 roku w pobliżu miasta ulokowano jednostkę wojsk lotniczych. Od 1999 Łask stał się siedzibą powiatu. Jest też siedzibą gminy. W granicach miasta znajdują się liczne formy ochrony przyrody: Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Środkowej Grabi, Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy "Dolina Grabi", Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy "Kolumna-Las". Ponadto w parku miejskim im. Rodu Łaskich znajduje się 10 drzew będących pomnikami przyrody. Zabytki: kościół kolegiacki Nawiedzenia NMP i św. Michała Archanioła zbudowany w stylu późnogotyckim 1517-1523, przebudowany w stylu barokowym po 1749. Znajdują się w nim m.in. barokowe kaplice z XVII i XVIII w., alabastrowa płaskorzeźba Matki Bożej Łaskiej z końca XV w. autorstwa Andrei della Robbia, dar papieża Leona X dla Jana Łaskiego, koronowana 25 września 2005 przez kard. Józefa Glempa koronami poświęconymi przez Jana Pawła II w Krakowie w 2002; drewniany kościół św. Ducha, wzniesiony w stylu barokowym w 1666; cmentarz żydowski; synagoga z końca XIX w., obecnie remiza straży pożarnej; murowane domy z XVIII i XIX w.; park miejski, Zajazd Jamboł Łask jako garnizon wojskowy. W mieście znajduje się jednostka wojskowa, a w okolicach 32 baza lotnicza oraz inne obiekty wojskowe. Jednostki stacjonujące po 1945: 10. eskadra lotnictwa taktycznego, 32. Baza Lotnicza. Na bazie tych jednostek powstała 32 Baza Lotnictwa Taktycznego Urodzeni w Łasku • Magda Femme, polska piosenkarka i debiutująca aktorka • Jan Łaski (starszy), polski duchowny katolicki, prymas Polski • Jan Łaski (młodszy), duchowny ewangelicko-reformowany, najwybitniejszy polski działacz Reformacji • Zbigniew Rakowiecki, polski aktor filmowy i teatralny • Henryk Redlich, polski grafik i malarz • Mieczysław Wolfke, polski fizyk, prekursor telewizji i holografii • Grażyna Błęcka-Kolska, polska aktorka • Marian Marek Drozdowski, polski historyk • Ilona Felicjańska, polska modelka

Elżbieta Halina Nejman Majątki (Szlachta Sieradzka XIX wieku Herbarz)

ŁASK par. Łask, p. łaski jest przywilej Jana Łaskiego nadający ziemię mieszkańcom 32 łany i 2 łany dla wójta. Łask uzyskał prawa miejskie w 1424 roku, gniazdo rodziny Łaskich, a po wygaśnięciu tej rodziny przeszły dobra po kądzieli w posiadanie Wierzbowskich. dobra łaskie; Barycz, Ostrów, Poleszyn Stary, Orchów, Rokitnica, m. Łask, Wierzchy, Wiewiórczyn – w 1783 roku własność rodziny Załuskich. Do tej rodziny dobra Łask, Ojców i Jasiennicę wniosła Ludwika Wierzbowska żona Hieronima Załuskiego starosty brzeskokujawskiego zmarłego w 1697 roku. Kolejnymi właścicielami dóbr byli Załuscy: Jan Prosper kuchmistrz wielki litewski, a potem jego wnukowie; Bogumił, a potem Teofil Wojciech. Łask-miasto, Wola Łaska, Wiewiórczyn, Utrata, Barycz, Kolonia Rokitnica, Krzucz, Anielin, Kolumna od Teofila Załuskiego kupił Antoni Wyganowski i sprzedaje w 1811/16 Piotrowi Czołchańskiemu. W 1826 sprzedany Orpelów, Wesołka i Krzucz. (Kobyłecki 1826 a.4161).m. Łask, Wola Łaska, Wiewiórczyn, Utrata, Barycz, kolonia Rokitnica, Teodory, Krzucz, Anielin, Kolumna, nowa kolonia Mauryca–od 1832 r., młyny Kolumna, 1 cena 1 włóki chełmińskiej 3000 zł 45 Utrata, karczma na trakcie piotrkowskim własność Piotra Czołchańskiego (Kobyłecki 1832 k.49). W 1852 Edward Kręski sędzia pokoju okręgu wieluńskiego dziedzic dóbr Masłowic kupił dobra na licytacji publicznej. Składały się wtedy z f-ku i miasta Łask z młynami folwarkami i wsiami; Wola Łaska, Barycz, Ostrów, Wiewiórczyn, Wronowice, Poleszyn St, Janowiec. Z karczmami Oszczywilk i na Hucie Janowskiej i wiatrakiem, f-kami Krzucz, Wesołka, Orchów. Koloniami : Mauryca, Teodory, Utrata, Anielin, Rokitnica, Jasionna, Wysieradz, młynami, foluszami i papierniami. (Kobyłecki 1825 k.71), Dom mieszkalny, ganek na 4 słupach gontami kryty, sień kamieniami wybrukowana, drzwi składane na 4 hakach, okienko o 12 szybach małych, pokój z lewej strony w nim okien dwa szyb 8 mających otwierających się z okiennicami na zawiasach. Piecyk luftowy z cegły z drzwiczkami żelaznymi, szafka w murze, mały alkierzyk okien dwa z okiennicami. Spiżarnia w niej okienko, drugi alkierz okien dwa, kominek i piec, który pierwszy pokój ogrzewa. Lamus z drewna rzniętego w węgły z wystawą i daszkiem gontami , spichrz z piętrem z wystawą na 6 słupach pod gontami, wozownia dylami obita pod gontem. Stodoła o 2 klepiskach, obora, stajnia, sklep murowany pod gontami do składu wódek służący. Na dziedzińcu drugim sklep murowany czyli piwnica ze spichlerzem na piętrze, uzd murowany, zrujnowany po pogorzeli. Studnia ze starości zawalona, gorzelnia murowana pod gontami zrujnowana. Przy gorzelni studnia stara, balami wycembrowana. W bramie zamkowej znajdowały się dwa sklepy murowane pod gontami z których jeden z lewej wchodząc z mostu na dziedziniec zawalił się, drugi z prawej grozi zawaleniem. Browar z oficyny przerobiony. (Szczawiński 1838 k.475)

Łask (1825-50)