Poddębice

Zajączkowski:

Poddębice-pow. poddębicki

XII - początek XIII w., cm. płaskie rzędowe w południowej części miasta, Wiklak, Cmentarzysko z XII i XIII w. w Poddębicach 183-207.

1) 1388 PKŁ I, 724: Poddambe - Wito de P. 2) 1389 PKŁ I, 1149: Poddambe - Urbani frater Withus de P. 3) 1391 PKŁ II, 3699: Podambie - Urbanus de P. 4) 1393 PKŁ I, 2992: Podambe - Urbanus de P. 5) 1398 PKŁ I, 5492: Poddobicze - Urbanus de P.

6) XVI w. Ł. II, 370-372: Poddabice - oppidum, wł. szl., par. w m., dek. szczawiński, arch. łęczycki. 7) 1576 P. 114: Poddambicze - oppidum, pow. orłowski, woj. łęczyckie. 8) XIX w. SG VIII, 370: Poddębice - os., dawniej miasteczko nad Nerem, par. i gm. w m., pow. łęczycki.

Uwagi: obecnie P. miasto i P. os., Spis 866.

Taryfa Podymnego 1775 r.

Poddębice, wieś, woj. łęczyckie, powiat łęczycki, własność szlachecka, 42 dymów.

Czajkowski 1783-84 r.

Poddębice miasto, parafia poddębice, dekanat łęczycki, diecezja gnieźnieńska, województwo łęczyckie, powiat łęczycki, własność: Sanguszkowa księżna.

Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego 1827 r.

Poddębice, województwo Mazowieckie, obwód Łęczycki, powiat Zgierski, parafia Poddębice, własność prywatna. Ilość domów 57, ludność 909, odległość od miasta obwodowego 3.

Słownik Geograficzny:

Poddębice, osada, dawniej miasteczko, nad rz. Ner, pow. łęczycki, gm. i par. Poddębice. Odl. 24 w. od Łęczycy a 35 w. od Łodzi. Leży w nizinie nadrzecznej. Posiada kościół par. murowany, kościół ewangielicki filialny murowany (par. w Konstantynowie), dwie synagogi murowane, szkołę początkową, sąd gminny okr. V, urząd gminny, kasę wkładowo-zaliczkową gminną, st. pocztową, fabrykę narzędzi rolniczych z prod. na 20,000 rs. i drugą takąż mniejszą, browar, dwie olejarnie, fabrykę octu i miodu. Co do rzemiosł jest: 37 szewców, 27 krawców, 14 bednarzy, 7 stolarzy, 7 tkaczów, 13 piekarzów, 16 rzeźników, 4 garbarzy, 3 farbiarzów, 2 nożowników, 2 introligatorów, 4 młynarzy, 2 garncarzy, 2 rymarzów, 3 cieślów, 3 stelmachów, 2 ślusarzy, 3 kowali, kotlarz, tokarz, 2 powroźników, zegarmistrz, 7 szklarzy, 3 malarzy pokojowych. W osadzie jest 64 sklepów i kramów, zajazd, cukiernia, handel win, 7 szynków, 15 kupców zbożowych. Mieszka tu stale lekarz, 3 felczerów i akuszerka. W 1882 r. było 157 dm., 3024 mk., w tem 1197 żydów i 83 ewang. Obszar osady z ogrodami i polami wynosi 654 mórg., w tem 507 mr. roli, 80 mr. łąk, 66 mr. pastwisk. Na obszarze tym są pokłady kamienia wapiennego i budowlanego. Jestto starożytna osada. W poblizkiej, też nad Nerem położonej wsi Bałdrzychowie znajduje się obszerne cmentarzysko przedhistoryczne, a drugie mniejsze we wsi Wilczycy (odl. 7 w.). Pierwotnie należała do par. Tur. W XIV w. jest własnością wielkopolskiej rodziny Chebdów (Pomianów), którzy posiadają w tych stronach dość liczne dobra i są fundatorami kościołów w Grodzisku i Niewieszu. Główną siedzibą tego rodu jest Niewiesz (odl. 5 w. od Poddębic). Ostatnim z tego rodu dziedzicem P. był Jan Chebda, protonotaryusz apostolski, dziekan gnieźnieński, zabity w 1400 r. przez własnego brata Lastka Chebdę z Grabia (Paprocki, Herby, 536-538, na podstawie Długosza). Następnie P. przeszły na inną gałęź tego rodu (po siostrze zmarłego zapewne), która się pisała z Poddębic. Prawdopodobnie ów zabity dziekan gnieźnieński Jan (Jarandus) był fundatorem kościoła i parafii. Zostawił on zapis na utworzenie altaryi przy tem kościele i wykonanie tego polecił krewnym.Sukcesorowie nie spieszyli się z wykonaniem woli zmarłego i dopiero w 1461 r. Jan Odrowąż ze Sprowy, arcyb. gnieźn., zatwierdza erekcyą tej altaryi. Już w akcie tej erekcyi, przechowanej przy kościele, P. są nazwane miastem (oppidum). Na początku XVI wieku (Lib. Ben. Łask., II, 370) P. są własnością małoletniego Jana Poddębskiego a jego opiekunem Jan Niewieski. Z innych szczegółów opisu wnosić można, iż założenie miasta było współczesnem z fundacyą kościoła, ponieważ czytamy, iż dziedzic P. obowiązany jest płacić plebanowi („ex dotatione fundationis") trzy grzywny z czynszów miejskich. Miasto samo osadzone było na 16 łanach, prócz wójtostwa. Każdy łan płacił plebanowi zamiast dziesięciny po 6 gr. i po groszu kolędy. Folwark płacił pierwotnie dziesięcinę pleban. w Turze i ztąd później pleban w Poddębicach obowiązany był dawać pół grz. rocznie pleb. w Turze. Przy kościele była szkoła. Uposażenie plebana było szczupłe, dochody z ubogiego miasta małe, tak że niema z czego utrzymywać wikaryusza. W początku XVI w. do par. należą: Łężki, Góra Bałdrzychowska, Łęczyno, Zagórzyce, Byczyna, Chropy, Według regestr. pobor. z 1576 r. P. dają dawnego poboru 1 grzyw., nowego 2 grzyw. Trzech rzemieśln. po 4 gr., karczma 12 gr., młyn o 2 kołach 12 gr., z 31 łanów po 20 gr. Ogółem fl. 7 gr. 4 (Pawiński, Wielkop., II, 114). W początku XVII w. P. przeszły w posiadanie Grudzińskich. Matka Stefana Grudzińskiego, starosty ujskiego i pilskiego, z domu Karśnicka, podkomorzanka łęczycka, wystawiła w 1610 r. na miejsce starego drewnianego kościoła, nowy murowany, dotąd trwający. Grudzińscy zapewne wznieśli tu dla siebie oryginalnej budowy zameczek, dotąd stojący, piętrowy z wieżą. Miasteczko samo tak upadło iż przybrało charakter wsi. W końcu XVIII w. mieszkało tu 24 gospodarzy odrabiających pańszczyznę i za rządu pruskiego P. wpisane zostały w poczet wsi. Dopiero w 1822 r. dziedzic P. Klemens Zakrzewski wyjednał u rządu królestwa przywilej podnoszący P. na miasto które miało stać się osadą fabryczną. Sprowadzono i osiedlono w tym celu niemieckich sukienników. W 1824 r. było 57 dm., 1112 mk., 67 sukienników i 4 postrzygaczy. Koło 1830 r. liczba warsztatów doszła do 100. Wypadki 1831 r. powstrzymały rozwój tego przemysłu. Szybki wzrost Łodzi przyczynił się do powolnego rozwoju sąsiednich osad. Pożar w 1879 r. zniszczył w P. 52 domy i sprowadził strat na 100,000 rs. Mimo to osada znowu się zabudowała, mając w pobliżu kamień wapienny zdatny do budowy. P. par., dek. łęczycki, 1794 dusz. P. gmina ma 13353 mr. obszaru i 7663 mk. W skład gminy wchodzą między innymi dobra Poddębice, majorat Bałdrzychów i dobra Golice. W gminie są 2 szkoły. Opis P. z rysunkami podał Tyg. Illustr. (t. II, 377). Dobra P. składały się w 1883 r. z fol.: Byczyna, Łężki i Chropy, os. Poddębice, wsi: Byczyna, Łężki, Chropy, Klementów i Praga. Rozl. dominialna mr. 2599. Fol. Byczyna gr. or. i ogr. mr. 503, łąk mr. 120, past. mr. 8, lasu mr. 78, nieuż. mr. 59, razem mr. 768; bud. mur. 8, z drzewa 16; płodozmian 9 i 12 polowy; fol. Łężki gr. or. i ogr. mr. 444, łąk mr. 11, lasu mr. 13, nieuż. mr. 17, razem mr. 485; bud. mur. 2, z drzewa 3; płodozmian 8 i 14-polowy; fol. Chropy gr. or. i ogr. mr. 230, łąk mr. 77, past. mr. 3, lasu mr. 49, nieuż. mr. 24, razem mr. 383; bud. z drzewa 10; płodozmian 12-polowy. Nadto należy do dóbr Poddębice 954 mr. lasu i 9 mr. nieuż., razem 963 mr.; las urządzony, 2 młyny na prawach wieczystych dzierżaw. Os. P. osad 174, z gr. mr. 412; wś Byczyna os. 10, z gr. mr. 142; wś Łężki os. 13, z gr. mr. 91; wś Chropy os. 31, z gr. mr. 444; wś Klementów os. 15, z gr. mr. 128; wś Praga os. 29, z gr. mr. 110.

Spis 1925:

Poddębice, os. m., pow. łęczycki, gm. Poddębice. Budynki z przeznaczeniem mieszkalne 255(w tem 1 budynek niezamieszkały). Ludność ogółem: 3122. Mężczyzn 1460, kobiet 1662. Ludność wyznania rzymsko-katolickiego 1678, ewangelickiego 111, mojżeszowego 1333. Podało narodowość: polską 1918, niemiecką 45, żydowską 1154, inną 5.

Wikipedia:

Poddębice-miasto w woj. łódzkim, w powiecie poddębickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Poddębice, leżące nad Nerem. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. sieradzkiego. Według danych z 31 grudnia 2008 miasto liczyło 7840 mieszkańców. Pierwsza wzmianka pisana o Poddębicach pochodzi z 1388 r. i zawarta jest w łęczyckich księgach sądowych, wymieniających właścicieli: Wita i Urbana de Podambe. Około 1400 Poddębice otrzymują po raz pierwszy prawa miejskie. W XIV w. należały do wielkopolskiego rodu Chebdów z pobliskiego Niewiesza. W XV w. część Poddębic należała do Poddębskich herbu Pomian, wywodzących się z Chebdów, a część do Oporowskich herbu Sulima. W 1518 dobra te przejęli w drodze ożenku Grudzińscy herbu Grzymała. Na początku XVIII w. od Grudzińskich, poprzez Duninów Poddębice trafiają w ręce Barbary Sanguszkowej. Ostatnimi posiadaczami tych dóbr byli (od 1787) Zakrzewscy – aż do II wojny światowej. W listopadzie 1939 Niemcy wcielili Poddębice do Rzeszy Niemieckiej. Do 1942 wymordowana została cała ludność żydowska, stanowiąca niemal połowę mieszkańców miasta. W 1944 administracja nazistowska nadała miejscowości nową nazwę: Wandalenbrück. Wojska radzieckie zajęły miasto 18 stycznia 1945. Dzieje osadnictwa żydowskiego w Podddębicach sięgają XVIII stulecia. Tutejsi Żydzi podlegali pod kahał łęczycki. W 1789 roku w mieście żyło 65 Żydów, stanowiąc 23 procent ogółu mieszkańców. W 2. połowie XIX wieku powstała samodzielna gmina żydowska. W okresie międzywojennym, w 1921 roku w Poddębicach mieszkało już 1333 Żydów (42 procent ogółu mieszkańców). W 1934 roku Poddębice odzyskały prawa miejskie. W 1939 roku miasteczko zamieszkiwało około 1600 Żydów. W 1940 roku Niemcy utworzyli w Poddębicach getto (obręb ulic: Sienkiewicza, Ogrodowa, Pułaskiego), w którym uwięziono około 1,5 tysiąca Żydów. W kwietniu 1942 roku getto zostało zlikwidowane, a wszystkich Żydów wymordowano w obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem. Pałac – z epoki renesansu, wzniesiony przed 1617 z fundacji Zygmunta Grudzińskiego, wojewody rawskiego, jednego z przywódców rokoszu Zebrzydowskiego, na fundamentach XV-wiecznego dworu. Budowę kontynuowała jego żona Barbara z Karśnickich herbu Jastrzębiec (zm. po 1625), a następnie syn Stefan (zm. w 1640), starosta ujski, pilski i bolimowski. Jest to budynek piętrowy o dachu dwuspadowym, zamkniętym z dwóch stron dekoracyjnymi szczytami. Od wschodu do głównego budynku przylega wieża o wysokości 17 m. Od zachodu przed 1690 dobudowano ośmioboczną kaplicę z piękną dekoracją wnętrza. Najciekawszym elementem arch. są arkadowe krużganki filarowe, wbudowane w pd. elewację pałacu. Loggia, zbudowana około 1750 została ponownie odkryta w 1952. Na uwagę zasługuje sklepienie loggi – krzyżowe z pseudożebrami i dekoracją w postaci wytłaczanych pereł i jajowników z maszkaronami w zwornikach. Na ścianie południowej odkryto pod tynkiem bardzo interesujące fragmenty dekoracji sgraffitowej o motywach figuralnych. Pałac rozbudowano w XIX w. W pałacowej kaplicy, pokrytej fragmentami XVII-wiecznych fresków, znalazła pomieszczenie izba regionalna. Bogate zdobieniami późnorenesansowych stiuków sklepienie kaplicy przedstawia herby dawnych właścicieli: Pomian, Grzymała, Rola i Jastrzębiec. W izbie mieści się stała wystawa obrazująca dzieje Poddębic i okolicy. 100 rocznicę przybycia Marii Konopnickiej do Bronowa upamiętniono w 1962 ustawieniem w pobliżu bramy głazu, pod którym umieszczono garść ziemi z Cmentarza Łyczakowskiego we Lwowie, gdzie poetka została pochowana, zaś na głazie umieszczono tablicę z wierszem poetki: W kamieniu polnym... Niech mi kamieniarz lireczkę wyryje, A niechaj na nim napisu nie kładzie, Tylko w zakątku, gdzie brzoza szum niesie.... W centrum miasta stoi kościół św. Katarzyny z ok. 1610 r. fundowany przez Barbarę z Karśnickich Grudzińską "białogłowę cnót wysokich i jałmużnicę wielką" (K. Niesiecki), wzniesiony na miejscu poprzedniego, który już istniał w 1400 r. Budowę ukończył syn Barbary i Zygmunta wojewody rawskiego, Stefan. Kościół pierwotnie jednonawowy, z nawami dobudowanymi w 1895 r. posiada cechy renesansowej architektury sakralnej. Na uwagę zasługuje stiukowa dekoracja wnętrza, złożona z cienkich wałków i rozet. W kartuszach narożnych monogramy Jezusa i Marii oraz herby fundatorów: Grzymała, Lubicz, Pomian i Poraj. Ołtarz główny z 1 poł. XVII w. z rzeźbami świętych, wysokiej wartości artystycznej. Ambona intarsjowana z postaciami 4 ewangelistów oraz motywami roślinnymi. Szereg rzeźb i obrazów z XVII w. do początku XIX w. Dzwonnica murowana z XVII w. Na obrzeżach parku miejskiego, przy ulicy Adam Mickiewicza, stoi kościół ewangelicki, zbudowany w 1871 r. Jest kościołem parafialnym. Przy szosie do Łodzi parafialny cmentarz katolicki założony w połowie XIX w. Jest tu mogiła, w której spoczywa 56 powstańców z 1863 (35 n.n.) poległych w bitwach pod Niewieszem, Poddębicami i Dalikowem. W 1917 na mogile tej ustawiono pomnik. Przy ulicy Łódzkiej znajdują się też cmentarze: ewangelicki i żydowski. Ten ostatni, zniszczony przez Niemców, jest otoczony opieką Żydów z Izraela i Ameryki. Zachowała się też synagoga Rzeka Ner, w której do 1958 istniało bogate życie biologiczne, stanowiła problem dla miasta, ponieważ była ściekiem przemysłowym i asenizacyjnym Łodzi i Pabianic. Rzeka powoli oczyszcza się, co roku na początku wiosny można zaobserwować łabędzie nieme (cyngus olor). Miasto leży w niecce kredowej, która w tym miejscu jest wybrzuszona. Zalegający w okolicy płytko kamień kredowy używany był jeszcze w latach powojennych jako materiał budowlany. Wokół pałacu Zygmunta Grudzińskiego znajduje się park przylegający do Neru, o powierzchni 3,6 ha, z pomnikowymi okazami drzew tworzącymi efektowne skupiska. W pn.-zach. części parku wznosi się wyraźny stok porośnięty sosną zwyczajną z domieszką rzadkiego gatunku sosny czarnej. Do niedawna była tu też lipa o obwodzie pnia prawie 6 m, kępa modrzewia europejskiego, płaczące odmiany wierzby białej, jesionu wyniosłego i brzozy brodawkowatej. Ciekawym fragmentem parku jest wysoka kamienna grota z okazałym jesionem na zapleczu. Park wraz z Bulwarem nad Nerem stanowią od 2007 roku Poddębicki Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy. Andrzej Błasik – generał broni pilot Wojska Polskiego, od 19 kwietnia 2007 do 10 kwietnia 2010 dowódca Sił Powietrznych Rzeczypospolitej Polskiej.

Wikipedia:

Stacja Poddębice (do 2008 Poddębice)-osada w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie poddębickim, w gminie Poddębice. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie sieradzkim.

Elżbieta Halina Nejman Majątki (Szlachta Sieradzka XIX wieku Herbarz)

PODDĘBICE par. Poddębice, Leżą na nizinie nadrzecznej Neru. W 14 wieku własność Chebdów-Pomianów z Niewiesza. Na początku 16 wieku Jana Podębskiego, a na początku 17 wieku Grudzińskich. W 1661 r. Malcher najstarszy syn Andrzeja wojewody rawskiego bierze majętność Poddębską tj. miasteczko Poddębice, Nowy Folwark, Łęski, Bycina, woj. łęczyckim Chropy, Karnice, Wilczków, Niewierz, Grocholice, Boczki, Sempułki w pow. szadkowskim, za taksą 150 tys. zł. Matka Stefana Grudzińskiego starosty ujejskiego, z Karśnickich, podkomorzanka łęczycka wystawiła w 1610 roku nowy murowany kościół i oryginalny zameczek piętrowy z wieżą. Dobra wykupiła z rąk Grudzińskich Barbara z Duninów Sanguszkowa, córka Marianny z Grudzińskich i Jakuba w 1775 r. W 1788 Sanguszkowa sprzedaje dobra poddębickie; m. Poddębice, Byczyna, Łężki, Chropy, Karnice, Wilczków, Niewiesz, Grabica, Boczki, Sempułki i 1/2 Ułanów, Ksaweremu Zakrzewskiemu cześnikowi gnieźnieńskiemu za 570 tys. zł. W 1822 roku Klemens Zakrzewski wyjednał przywilej powtórnej erekcji osady włókienniczej jako miasta, dwa lata później było 1112 mieszkańców i 67 sukienników. Poddębice mają kościoły murowane; katolicki i ewangelicki, dwie synagogi, jest fabryka narzędzi rolniczych, browar, dwie olejarnie, fabryka octu W 1882 roku miały 157 domów i 3024 mieszkańców w tym 1197 starozakonnych, 84 ewangelików, powierzchnia 654 mg. Dobra w 1883 roku obejmowały folwarki i wsie: Byczyna, Łężki, Chropy, Klementów, osadę Poddębice 62 oraz wieś Pragę miały 2599 mg gruntów rolnych w tym 954 mg lasu i dwa młyny. W 1912 osada ma 2739 mg, właścicielami są dawni mieszczanie i Napoleon Zakrzewski. (SGKP t.8, s.370, AT 98 k.790-6, TD, PGkal.).

1860 r.