Zduńska Wola

Zajączkowski:

Zduńska Wola -pow. m. Zduńska Wola
1) 1403 notatka XIX w., TP 3304 f. 8: Zduny alias Wola - „85. Andreas de Zduny alias Wola". 2) 1405 notatka XIXw., TP 3302 f. 8: Wola zdunska - „138. de Wola zdunska Petras testis". 3) 1417 T. Sz. I f. 26, 36, por. Koz. II, 280: Zdunskawola, Sdunska  wola - Petrassius de Z., Petr. de S. w. 4) 1445 notatka XIX w., TP 3346 f. 5 nr 2: Zduńska Wola - Andreas de Z. W. Comissarius judex Castri Sirad. 5) 1450 notatka XIX w., TP 3346 f. 23 nr 14, f. 33 nr 19: Zdońska Wola - Andreas de Z. W., Judex Terr. Sir.
6) XVI w. Ł. I, 479, 481: Wola Zdunska, Zdunska Wola - villa, par. Korczew, dek. szadkowski, arch. uniejowski. 7) 1511-1518 P. 188: Vola Sdunska - wł. szl., par. jw., pow. szadkowski, woj. sieradzkie. 1552-1553 P. 230: Wolia Zdunska-jw. 8) XIX w. SG XIV, 546: Zduńska Wola - miasto nad rz. Brodnicą, par. w m., pow. sieradzki. 

Taryfa Podymnego 1775 r.

Wola Zduńska, wieś, woj. sieradzkie, powiat szadkowski, własność szlachecka i królewska, 30 dymów.

Czajkowski 1783-84 r.

Zdunska Wola, parafia zdunska wola (zduńska wola), dekanat szadkowski, diecezja gnieźnieńska, województwo sieradzkie, powiat szadkowski, własność: Złotnickiego sukcessorowie.

Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego 1827 r.

Zdunska wola, województwo Kaliskie, obwód Sieradzki, powiat Szadkowski, parafia Zduńska Wola, własność prywatna. Ilość domów 153, ludność 2000, odległość od miasta obwodowego 2.

Słownik Geograficzny:  

Zduńska Wola, miasto nad rz. Brodnią, pow. sieradzki, odl 14 w. od Sieradza, przy szosie z Łodzi do Kalisza wiodącej, między Łaskiem a Sieradzem. Składa się z właściwego miasta i przedmieść: Jurydyka i Zduny, wchodzących w skład gminy wiejskiej, noszącej też nazwę: Zduńska Wola. Miasto posiada kościół par. rz.-kat., murowany, kościół par. ewangielicki, dom modlitwy baptystów, synagogę, szkołę 2-klas. katolicką, szkołę 2-klas. ewangielicką, magistrat, urząd poczt. i telegr., urząd gminny (dla gminy wiejskiej), straż ogniową ochotniczą, aptekę, dwu lekarzy. Pod względem sądowym miasto należy do sądu pokoju w Sieradzu, zkąd zjeżdża tu raz na tydzień sędzia. Miasto ma około 650 domów, przeważnie drewnianych, parterowych i około 17500 mk., w tej liczbie 11000 zapisanych do ksiąg stałej ludności (1890 r. było 9656) i około 6500 niestałych. Co do wyznania jest: 7013 katol., 4430 ewang., przeważnie Niemców, i 6057 żydów. Z miastem jedną całość poniekąd tworzą przyległe wsi i osady: Zduny, Jurydyka, Różomyśl, Stęszyce, Opiesin, zamieszkałe przeważnie przez tkaczów i mające do 6000 mk. W mieście istnieją trzy fabryki tkackie parowe: Winera (z prod. na 1000000 rs.), Aug. Arleta (200000 rs.) i Kar. Kuske (150000 rs.). Prócz tego w mieście i okolicy jest w ruchu od 8 do 10 tysięcy warsztatów domowych tkackich. Fabrykanci tutejsi mają przeważnie kantory tylko, rozdają oni przędzę tkaczom i nabywają wyroby gotowe, by je puścić w obieg handlowy. Tkacze wyrabiają tu towary bawełniane, wełniane i półjedwabne. Z innych zakładów fabrycznych jest tu mydlarnia, garbarnia i fabryka narzędzi rolniczych, trzy cegielnie. W mieście odbywa się 8 jarmarków. Do mieszczan należy 1244 mr. ziemi. Ujemną stroną położenia miasta jest brak wody. Maleńka rzeczka i kilka sadzawek nie wystarczają na potrzeby licznej ludności. Zduńska Wola była pierwotnie wsią należącą do paraf. Korczew, w pow. Szadkowskim. Na początku XVI w. dziesięcinę z łan. folw. dawano pleb. w Korczewie, który pobierał od kmieci tylko kolędę, po groszu z łanu. Łany km. dawały dziesięcinę pleban. w Borszewicach (Łaski, L. B., I,449, 481). W r. 1552 płacą tu od 10 osad. na 51 łan. km. W r. 1766 istnieje tu cmentarz i kaplica drewniana, filialna do Korczewa. Ówczesny dziedzic wsi Feliks Złotnicki, łowczy Szadkowski, uzyskuje w Łowiczu r. 1767 zatwierdzenie erekcyi parafii i pozwolenie na budowę kościoła p. w. Wniebowzięcia N. P. Maryi. Jednakże dopiero w r. 1782, po śmierci fundatora, jego krewni i opiekunowie dzieci: Zygm. Dobek, miecznik sieradzki, Hipolit Masłowski, łowczy wieluński, i Józef Pstrokoński, podczaszy sieradzki, dokonali wzniesienia kościoła. W r. 1768 w nowej parafii było 23 urodzeń, 16 zgonów i 6 ślubów. W r. 1819 Stefan Złotnicki, ostatni z tej rodziny dziedzic wsi, rozkolonizował swe posiadłości i na kilkomorgowych cząstkach poosadzał sprowadzonych ze Szlązka głównie tkaczy a następnie uzyskał od rządu w 1825 r. (25 paźdz.) wyniesienie osady na stopień miasta. W 1827 r. było tu 153 dm. i 2000 mk. Napływ osadników niemieckich wzrastać będzie stopniowo, pod ich wpływem niemczeć będzie i polska ludność robotnicza, zostająca w zależności od fabrykantów i przemysłowców niemieckich i mająca ścisłe stosunki z Łodzią. Prawo własności miasta (właściwie propinacya) przeszło w ostatnich czasach od Złotnickich i ich sukcesorów do Tykocinera. Przy mieście jest przedmieście zwane Jurydyka, należące do gminy wiejskiej, mające 51 dm., 783 mk. Dobra Zduńska Wola składały się w r. 1867 z realności Zduńska Wola, osady Zduńska Wola, wsi: Zduny, Ogrodzisko, Jurydyka, Poręba. Obszar realności Zduńska Wola wynosił mr. 53. Miasto Zduńska Wola os. 445, mr. 1021; wś Zduny os. 130, mr. 512; wś Ogrodzisko os. 62, mr. 272; wś Jurydyka os. 47, mr. 68; wś Poręba os. 35, mr. 160. Z. Wola, par. rz.-kat., dek. sieradzki, 600 dusz. Z. Wola, par. ewangielicka liczy około 7000 dusz. O kościele tutejszym podał wiadomość kś. Zając w „Wieku" (Nr 282, z r. 1881). Zduńska Wola gmina, należy do sądu gm. okr. IV w Szadku, urz. p. w mieście Zduńska Wola. Gmina ma 10806 mr. obszaru (2261 większej własn., 8545 drob. własn.) i 9040 mk. (5903 katol., 2830 ewang., 307 żyd). W skład gminy wchodzą przedmieścia Zduńskiej Woli i osady zaludnione przez tkaczy, Niemców po części. Około 5000 warsztatów tkackich znajduje się po koloniach i wsiach.

Słownik Geograficzny:  

Zduńska Wola, miasto. Miała r. 1891 około 6700 warsztatów tkackich, zaś wieś t. n. 2690. Stacya dr. żel. warsz.-kaliskiej 167 w. od Warszawy. Opis i rysunek kościoła podał Tyg. illustr. z r. 1882.

Spis 1925:

Zduńska Wola, m-to, pow. sieradzki, gm. Zduńska Wola. Budynki z przeznaczeniem mieszkalne 1108 (w tem 12 budynków niez., inne zamieszkałe 4). Ludność ogółem: 18923. Mężczyzn 8625, kobiet 10298. Ludność wyznania rzymsko-katolickiego 9322, ewangelickiego 1562, baptystycznego 108, prawosławnego 36, greko-katolickiego 2, mojżeszowego 7885, bezwyznaniowego 8. Podało narodowość: polską 10794, niemiecką 606, żydowską 7491, rosyjską 24, szwajcarską 4, czeską 2, francuzką 1, litewską 1.

Wikipedia:

Zduńska Wola-miasto i gmina w centralnej Polsce, w województwie łódzkim, w powiecie zduńskowolskim. Położone jest na Wysoczyźnie Łaskiej, na obszarze prawie równinnym, nad rzeką Pichną, prawym dopływem Warty. Jest siedzibą gminy i powiatu, a także członkiem Związku Miast Polskich. Prawa miejskie zostały nadane w 1825 r., jednak historia osadnictwa na terenach Zduńskiej Woli sięga XIV wieku. Od XIX wieku miasto prężnie rozwijało się jako ośrodek przemysłu włókienniczego, zaś w dwudziestoleciu międzywojennym -jako węzeł kolejowy będący częścią magistrali węglowej. Według danych statystycznych z 31 grudnia 2009, miasto liczyło 43 969 mieszkańców. Powierzchnia miasta wynosi 24,58 km2. Miasto leży na Wysoczyźnie Łaskiej, na obszarze prawie równinnym, łagodnie opadającym ku dolinie Warty. Centrum miasta znajduje się na niewielkim wzniesieniu nad Pichną, prawym dopływem Warty. Graniczy od południa z gminą Zapolice, od zachodu, północy i północnego wschodu z gminą wiejską Zduńska Wola, od wschodu z gminą Sędziejowice w powiecie łaskim. W XI i XII w. tereny, na których powstała Zduńska Wola, wchodziły w skład kasztelanii sieradzkiej, w późniejszym okresie - województwa sieradzkiego. W 1795 obszar ten znalazł się w departamencie kaliskim Królestwa Prus, od 1807 w departamencie kaliskim Księstwa Warszawskiego, a od 1816 — w województwie kaliskim Królestwa Polskiego. W połowie lat czterdziestych XIX w. miasto znalazło się w nowo utworzonej guberni warszawskiej, a od 1867 r. w guberni kaliskiej. Już wówczas Zduńska Wola była znaczącym ośrodkiem gminnym w powiecie sieradzkim. W okresie międzywojennym miasto wchodziło w skład powiatu sieradzkiego w województwie łódzkim. W 1939 Niemcy włączyli je do Rzeszy Niemieckiej jako część prowincji Kraj Warty, zmieniając jednocześnie nazwę na Freihaus. W latach pięćdziesiątych XX w. powiększono znacznie obszar Zduńskiej Woli, przyłączając do niej następujące miejscowości: Stęszyce, Rozomyśl, Osmolin Wieś, Osmolin Kolonie i Zduny (od 1 stycznia 1955). 1 lipca 1956 utworzono powiat miejski Zduńska Wola. Kolejne znaczne zmiany granic miasta nastąpiły w styczniu 1973 - wówczas do Zduńskiej Woli włączono Karsznice, sołectwo Krobanówek oraz część wsi Henryków, Krobanów (z powiatu sieradzkiego), Marzenin i Bilew (z powiatu łaskiego). Po wprowadzeniu reformy administracji państwowej w 1975 Zduńska Wola weszła w skład województwa sieradzkiego, jednocześnie powiększano jej obszar, przyłączając Nowe Miasto i Swędzieniejewice. Wskutek reformy administracyjnej w 1999 Zduńska Wola stała się miastem powiatowym w województwie łódzkim. Zduńska Wola nie jest podzielona na osiedla w sensie administracyjnym (jednostki pomocnicze gminy). Poniższy spis zawiera osiedla, których nazwy są powszechnie używane przez mieszkańców oraz władze miasta. Umieszczone są na planie dostępnym na oficjalnej stronie miasta. Mimo to, często można spotkać w użyciu inne nazwy, gdyż wymienione poniżej nie stanowią oficjalnego podziału administracyjnego.Osiedle "Narwiańska", Osiedle "Różana", Osiedle Zachód, Osiedle Bema, Osiedle "Żytnia", Osiedle Karsznice, Osiedle Tysiąclecia, Osiedle Nowe Miasto, Osiedle Hetmańskie, Osiedle Pastwiska, Osiedle Panorama, Osiedle Jana Pawła II, Osiedle "Szkolna-Zielona", Osiedle Południe, Osiedle Osmolin, Osiedle "Złota", Osiedle "Łaska", Osiedle Stęszyce, Zduńska Wola leży w obszarze Wysoczyzny Łaskiej w makroregionie Niziny Południowowielkopolskiej. Rzeźba terenu jest mało urozmaicona - średnia wysokość terenu waha się między 170 a 180 m n.p.m., osiągając maksymalnie 192 m n.p.m.[4]. Przez miasto przepływają dwie niewielkie rzeczki - Pichna (prawdziwa nazwa -Brodnia) i Tymianka, w większości nieuregulowane. Wśród zbiorników wodnych znajdują się dwa stawy położone w parku miejskim, zbiornik retencyjny Kępina o powierzchni 7,4 ha oraz niewielki zbiornik przeciwpożarowy położony w przemysłowej części miasta. Nie występują żadne surowce mineralne. Dawniej wydobywany był piasek i żwir na potrzeby lokalne. Obecnie trwają prace nad wykorzystaniem energii geotermalnej. Miasto leży w strefie klimatycznej umiarkowano-przejściowej. Roczne opady wahają się pomiędzy 500 a 600 mm. Średnia temperatura stycznia wynosi -2,5 °C, a lipca 18 °C. Okres wegetacyjny trwa od początku kwietnia do początku października i trwa 215 dni. Zduńska Wola liczy ok. 44 tys. mieszkańców, plasując się przy tym na 102. miejscu w Polsce i 10. miejscu w województwie łódzkim. Powierzchnia miasta wynosi 24,58 km2, co daje gęstość zaludnienia równą 1788 os./km2 Najstarsza zachowana informacja o miejscowości pochodzi z 1394, kiedy to posłużono się zamiennie nazwami „Zduny” i „Wola”. Sądząc po dacie pierwszych zapisków i nazwie osady, można przypuszczać, że powstała ona w wyniku kolonizacji na prawie polskim. W końcu XIV lub na początku XV w. Zduńska Wola była już centrum dóbr noszących taką samą nazwę, do których zaliczano ponadto pobliskie wsie: Paprotnie, Pstrokonie, Wozniki i Zduny. W ciągu kolejnych stuleci obszar dóbr zmieniał się wielokrotnie. W Najstarszy wizerunek miasta drugiej połowie XVIII w. Zduńska Wola spełniała funkcje lokalnego centrum gospodarczego. Ówczesny jej właściciel Feliks Złotnicki, łowczy szadkowski, w 1773 lub 1774 uzyskał od króla Stanistawa Augusta Poniatowskiego przywilej na odbywanie w ciągu roku 12 targów w miejscu zwanym Czekaj (Czekay). Prawdopodobnie znajdowało się ono na osi rynek-kościół parafialny, lub na skrzyżowaniu dróg łączących Sieradz z Łaskiem oraz Szadek z Widawą. Można zatem przypuszczać, iż najstarsza część miasta znajdowała się w rejonie pl. Wolności i ul. Kościelnej. Przez wiele lat na oznaczenie tej miejscowości używano zamiennie nazw: Zduńska Wola i Czekaj. Nie zachowały się do naszych czasów żadne dowody na to, że XVIII-wieczny Czekaj otrzymał prawa miejskie. Mimo braku formalnych praw miejskich, ośrodek już wtedy spełniał funkcje miejskie dzięki swojemu położeniu na szlaku handlowym kalisko-piotrkowskim. Mieszkały w nim 33 rodziny polskie i żydowskie oraz 6 komornic. Znajdował się tu ratusz, kościół katolicki, bożnica i szkoła, w pobliżu były 2 młyny, wiatrak, browar i dwór. Aczkolwiek wśród mieszkańców przeważali rolnicy, nie brakowało jednak garbarza, szewca, kucharza, stolarza, strycharza, kowala, 2 krawców, piekarza, cyrulika, kupca, rymarza i 2 kuśnierzy. Dalszy rozwój osady jest związany z działalnością dziedzica rodu - Stefana Prawdzic Złotnickiego. Już u progu XIX w. najliczniejszą grupę wśród pozarolniczych zawodów w osadzie stanowili tkacze, którzy od 1816 r. posiadali własny cech. Jednak dopiero dwa lata później, dzięki staraniom Złotnickiego, rozpoczął się masowy napływ tkaczy ze Śląska, Saksonii i Czech. Działalności osadniczej Złotnickiego sprzyjała ówczesna polityka rządu Królestwa Polskiego, który wspierał uprzemysłowienie wielu ośrodków w kraju. Zawierając umowę z rządem, Złotnicki zobowiązał się do wybudowania i uruchomienia w terminie do 1825 r. fabryki płótna zatrudniającej 60 majstrów tkaczy. Zadanie to nie było łatwe, bowiem w tym czasie już w kilku miastach rodził się na podobnych zasadach nowoczesny przemysł włókienniczy i dziedzic Zduńskiej Woli korzystał z usług agentów werbujących tkaczy. Przybywający do miasta osadnicy zawierali z dziedzicem umowy indywidualne, na mocy których otrzymywali 2 morgi gruntu, ogród, 9 klocków sosnowych, 2000 sztuk cegieł oraz 27 talarów na budowę domu. W zamian zobowiązani byli do świadczenia różnego rodzaju usług na rzecz dworu, płacenia czynszu i uruchomienia warsztatów tkackich. W późniejszym czasie dla osiedlających się "fabrykantów" wystawiał Złotnicki domy mieszkalne. Do 1823 r. wzniesiono ich 130. Dynamiczny rozwój osady spowodował, że w połowie lat dwudziestych XIX w. jej mieszkańcy wystąpili z wnioskiem o nadanie Zduńskiej Woli praw miejskich. 29 grudnia 1824 na pełnomocników specjalnych do starań o uzyskanie praw miejskich wybrano Wojciecha Krugiera, Mikołaja Olszewskiego, Michała Kanta, Samuela Georga, Augusta Francke i Jakuba Hiller-Warszawskiego. W marcu 1825 wystąpił Złotnicki do Komisji Województwa Kaliskiego z prośbą o nadanie Zduńskiej Woli praw miejskich. Prośba ta została rozpatrzona pozytywnie na mocy uchwały Rady Administracyjnej z 25 października. Wydany z tej okazji akt erekcyjny określił wzajemne stosunki między Złotnickim i mieszkańcami oraz ustalił przemysłowy charakter miasta. Osadnicy - w dużym stopniu niemieckojęzyczni i ewangeliccy - zmienili krajobraz kulturowy miejscowości. Urbanizacja Zduńskiej Woli spowodowała również rozwój w mieście społeczności żydowskiej. Po 1918 w mieście były dwie szkoły hebrajskie, trzy spółdzielcze banki żydowskie, okazały dom kahalny. W 1939 na 25 tys. mieszkańców 10 tys. było Żydami. W 1930 roku na obszarze ówczesnej wsi Karsznice powstała osada kolejarska dla obsługi nowej linii towarowej ze Śląska do Gdyni. Osada szybko stała się jednym z największych węzłów towarowych w kraju. W Zduńskiej Woli urodził się i został ochrzczony św. Maksymilian Maria Kolbe, który dziś jest patronem miasta. 29 czerwca 2010 w Urzędzie Marszałkowskim w Łodzi podpisane zostało porozumienie z marszałkiem województwa łódzkiego Włodzimierzem Fisiakiem, wicemarszałkiem Witoldem Stępieniem oraz prezydentami i burmistrzami 10 innych miast dotyczące podjęcia współpracy dla uruchomienia Łódzkiej Kolei Aglomeracyjnej, która swoim zasięgiem obejmować będzie również Zduńską Wolę. Zduńska Wola była największym miastem dawnego województwa sieradzkiego. Tu rozwija się prężnie przemysł odzieżowy i włókienniczy. Dom urodzin św. Maksymiliana Marii Kolbe, Muzeum Maksymiliana Marii Kolbe przy ul. Św. Maksymiliana Marii Kolbego 9; Sanktuarium św. Maksymiliana Marii Kolbego przy ul. Kościelnej 20[7]; Dworek Złotnickich, obecnie Urząd Miasta; Muzeum Zgromadzenia Małego Dzieła Boskiej Opatrzności Księży Orionistów na Ziemiach Polskich; Muzeum Historii Miasta; Skansen lokomotyw i Izba Historii Taboru PKP; Domy tkackie. Według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisane są obiekty: kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najśw. Maryi Panny (Sanktuarium św. Maksymiliana Marii Kolbego), ul. Kościelna 20, 1891, nr rej. 382/A z 23.08.1991; kościół ewangelicko-augsburski, 1926, nr rej. 295 z 17.05.1976; dawna plebania ewangelicko-augsburska, 1895, nr rej. 384/89 z 17.10.1989; dom św. Maksymiliana Kolbego (dom tkacki), ul. św. M. Kolbego 9, drewniany, XIX w., nr rej. 388/A z 2.05.1991; cmentarz żydowski, ul. Kacza 18 (w tym ogrodzenie z bramami), 1826, nr rej. A/101 z 27.12.2010; Dom narodzin św. Maksymiliana dom, ul. Kościelna 13, 1825, nr rej. 301 z 30.12.1967 oraz 960-XIII-77; dom, ul. Kościuszki 9, 1 poł. XIX w., nr rej. 992 z 30.12.1967; Muzeum historii miasta Zduńska Wola dom, ul. Kościuszki 11, 1 poł. XIX w., nr rej. 993 z 30.12.1967 budynek liceum sztuk plastycznych, ul. Sieradzka 29, pocz. XX w., nr rej. 318 z 22.02.1985; dom, ul. Złotnickiego 6, 1 poł. XIX w., nr rej. 995 z 30.12.1967. W Zduńskiej Woli znajdują się liczne tablice pamiątkowe i pomniki: pomnik Józefa Piłsudskiego (pl. Wolności); tablica ku czci Stefana Prawdzic Złotnickiego, założyciela miasta (budynek urzędu miasta, ul. Złotnickiego); tablica upamiętniająca zduńskowolan zamordowanych przez hitlerowców (pl. Wolności); tablica upamiętniająca żydowską synagogę zniszczoną w czasie II wojny światowej (ul. Sieradzka); pomnik Jana Pawła II (Aleje Kościuszki); pomnik poległych w walce w obronie ojczyzny (Pasaż Rajczaka); Tablice z okazji 200. rocznicy urodzin Tadeusza Kościuszki (Aleje Kościuszki, ul. Parkowa); tablica pamiątkowa ku czci kpt. Władysława Jachowicza ps. "Konar" (ul. Dąbrowskiego); tablica upamiętniająca Ignacego Boernera (budynek Poczty Polskiej, ul. Kilińskiego); pomnik św. Maksymiliana Marii Kolbego, patrona Zduńskiej Woli (przy bazylice na ul. Kościelnej); pomnik Kazimierza Kałużewskiego, Juliusza Sylli i innych kolejarzy-członków ruchu oporu w Karsznicach, rozstrzelanych przez hitlerowców (pl. Zwycięstwa); tablica pamiątkowa poświęconą ks. Jerzemu Popiełuszce; tablica poświęcona pisarzowi Januszowi Teodorowi Dybowskiemu (ul. Złotnickiego); pomnik ku czci pomordowanych podczas likwidacji getta żydowskiego w Zduńskiej Woli (cmentarz żydowski, ul. Kacza); popiersie Mikołaja Kopernika przed Szkołą Podstawową nr 6 (ul. Złota); tablica upamiętniająca życie płk. Jachowicza przy ulicy Dąbrowskiego. Pomnik Józefa Piłsudskiego na placu Wolności. Tereny zielone Zduńskiej Woli zajmują obszar około 475 hektarów, co stanowi prawie 20% powierzchni miasta, w tym lasy, parki, skwery, pastwiska czy łąki Największym kompleksem leśnym w granicach miasta jest Las Paprocki (68 ha), położony przy południowej granicy miasta. Dominującymi gatunkami drzew są olcha, brzoza, jesion, świerk i sosna. Pozostałe, skromniejsze i mniej zwarte kompleksy leśne zajmują łącznie około 40 ha. W centrum miasta, przy Dworku Złotnickich, znajduje Park miejski przy Dworku Złotnickich się Park Miejski o przeważającym drzewostanie liściastym. Niektóre z drzew zostały uznane za pomniki przyrody, m.in. najstarsze drzewo w mieście -wiąz szypułkowy o obwodzie ok. 650 cm. Ponadto po obszarze całego miasta porozrzucane jest 57 sztuk drzew objętych ochroną prawną, w tym szpaler klonów srebrzystych przy ul. Dolnej. W Zduńskiej Woli działa Miejska Biblioteka Publiczna im. Jerzego Szaniawskiego, powstała w 1946 roku. Z jej zbiorów korzysta ponad 6500 osób (dane z 2006 r.). Oprócz popularyzacji czytelnictwa, prowadzi również inne formy działalności, takie jak: wystawy, pogadanki, lekcje biblioteczne, kiermasze, spotkania autorskie, wieczory bajek czy wieczory literackie. Od 4 kwietnia 2000 r. pełni funkcję biblioteki powiatowej. Wraz z przyjęciem tej roli, do placówek podległych MBP dołączono biblioteki miejskie i gminne z okolicznych miejscowości. Obecnie sieć ta liczy 15 bibliotek. W tym samym budynku co MBP, swoją działalność kulturalną prowadzi Miejski Dom Kultury, powołany do życia Uchwałą Nr 32/160/61 Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Zduńskiej Woli z dniem 1 września 1961 r. Prowadzi zajęcia dla dzieci i młodzieży w grupach tanecznych, muzycznych, wokalnych, teatralnych, plastycznych i literackich. W czerwcu 2008 r. MDK uruchomił swoją filię na osiedlu Karsznice. Ponadto, na terenie Zduńskiej Woli działają: Powiatowe Centrum Kultury Sportu i Rekreacji, w skład którego wchodzi Powiatowy Młodzieżowy Dom Kultury "Na Pięterku", Powiatowy Międzyszkolny Ośrodek Sportowy i Szkolne Schronisko Młodzieżowe Dom Kultury "Lokator" Biblioteka Pedagogiczna w Sieradzu, Filia w Zduńskiej Woli Towarzystwo Przyjaciół Zduńskiej Woli W drugiej połowie XX w. funkcjonowały w mieście kina "Hel" i "Tkacz". Pierwsze zamknięto w latach 80., drugie po tymczasowej przerwie w działalności, a następnie przemianowaniu na "Hollywood" - zakończyło swoją aktywność na początku XXI wieku.

Elżbieta Halina Nejman Majątki (Szlachta Sieradzka XIX wieku Herbarz)

ZDUŃSKA WOLA cz. Kawęczyna, par. Zduńska Wola, własność najpierw Adama, a od 1690 roku jego synów Franciszka i Andrzeja Stokowskich. Zakupione w 1700 roku przez Macieja Pstrokońskiego przeszły na jego spadkobierców. W 1756 objęte przez Mariannę z Pstrokońskich Złotnicką. W 1832 dobra obejmowały; miasto Zduńska Wola erygowane w 1825 roku, Kwęczynek, Zduny, Ogrodzisko, Polków, Czechy, Stęszyce-Średnie, Stęszyce-Opiesin, Po śmierci właściciela Stefana Złotnickiego w 1848 roku dobra objął syn Juliusz. Sprzedał je (właściwie tylko propinację) kupcowi z Kalisza, Izraelowi Tykocinerowi w 1874 r. We wsiach Czechy, Polków, Stęszyce, Opiesin, Zduny, Ogrodzisko, osiedlono kolonistów, pozostałe tereny włączono w obręb miasta. (SGKP t.14, s.546, TD)

Zduńska Wola, zdjęcia wykonane po 1906 roku.

Róg Łaskiej i Złotnickiego (1916)