Źródło inwentarza:
Akta notariusza Jana Strachowskiego z roku 1815. (Archiwum Państwowe w Łodzi, oddział w Sieradzu)
Tekst z oryginalnego inwentarza przepisał Piotr Tameczka.
Mapa Kwatermistrzowska
Na
mocy decyzji podjętej przez Radę Familijną dnia 23 maja 1815 roku
postanowiono wydzierżawić połowę wsi Czartek Wielkich; będącą
własnością zmarłego w tymże roku Walerjana Czartkowskiego,
ogłaszając publiczną licytację.
22
czerwca doszło do licytacji pomienionej wsi. Po wygaśnięciu
ostatniej świeczki dzierżawa przybita została za finalną summę
1704 złotych polskich na rzecz Jakuba Osińskiego, jako plus
licytanta.
4
lipca pisarz aktowy Jan Strachowski wezwany przez Wincentego
Czartkowskiego i Jakuba Osińskiego dokonuje opisy połowy wsi
Czartek Wielkich.
Budynki
Dworskie
Pomięszkanie
zrobione z browaru dawniey, do którego wchodząc iest bruk przed
sienią z kamieni dany. Drzwi do sieni z dworu na zawiasach i hakach
z wrzecądzem i szkoble[m] ze dworu, a zewnątrz w sieni z klamką i
zapor[ą] drewnianemi. Po lewey ręce iest izba, do którey drzwi
ordynaryiną także robotą iak w sieni na zawiasach i hakach z
klamką, rękoieścią i antab[ą] żelaznemi, podłoga z tarcic
ułożona, piec i komin prostą robotą. Po prawey ręce iest
przeforszta z tarcic, do którey drzwi na zawiasach i hakach
żelaznych z wrzecądzem i szkoblem, w tey podłogi izdebce niemasz.
W pokoiu tak pierwszym iako i pokoiku drugim po iednym oknie w pokoiu
pierwszym dwie szyby wybite, tafelek małych trzy, w alkierzyku zaś
przeforsztownym tafelek przepękniętych na wpoł dwie, z izby
pierwszey iest komora, do którey wchodząc z izby są drzwi na
zawiasach i hakach żelaznych i wrzecądzem, haczykiem i szkoblem
żelaznym do zamykania. Z tey komory są drzwi wychodne na podworze
na zawiasach i hakach żelaznych na zaporę drewnianą zewnątrz
zamykaiące się u których z podwórza iest wrzecądz i szkobel w
środku sieni iest kuchnia przeforsztowana do którey drzwi są na
biegunach drewnianych, z wrzecądzem i szkoblem, komin od dołu iest
w branemurach z kamieni murowany, a daley w stożyny, nad wierzchem
gliną oblepiony. Na przeciwko iest izba czeladnia, w którey podłogi
niemasz, komin prostą robotą, za kominem zamiast pieca kotlina,
okno iedno małe kafelki dawane, w którym brakuie szyb pięć, na
tyle dziura wyrznięta do rynny, którą leie się woda do kociałka
robienia piwa. W tym budynku całkim iest pułap z tarcic dany nad
izbami, i polepa cieńka, nad komorą zaś pułapu niemasz. Ten
budynek był od dołu szkudłami podbity dwiema szorami lecz teraz te
szkudły pogniły, przez co kozły pogniły, i w dachu reperacyi
potrzebuie, i przyciesi także podwleczenia. Za tym mieszkaniem iest
studnia z cembrzyną, żórawiem i kosiurem znacznie zdezelowana. Za
tym mięszkaniem iest kubł do wieprzy tuczenia mały z różnych
kawałków drzewa starego postawiony, za tym mięszkaniem iest ogród
zasadzony kartoflami, a częścią nieiakąś od dołu makiem i
pasternakiem zasiany kawałkami, którego warzywa, iż nie iest
opelone tylko raz przed chwastem rekognoskować nie można, kartofle
zaś opelone, na górce ku części wielmożnego Osińskiego iest
suszarnia postawiona z drzewa kostkowego pod snopkami, do którei
drzwi dwoie na zawiasach i hakach z wrzecądzami i szkoblami. Pod tym
budynkiem brakuie przyciesi. Ten budynek w cale w złym mieyscu iest
postawiony, i grozi obiema częściom niebezpieczeństwem ognia.
Ku
sadzawce są zaś w podwórzu postawione budynki, szpicherek o dwóch
kondygnacyach staroświeckich modelem postawiony do którego wchodząc
od dołu, i u góry są drzwi na zawiasach i hakach żelaznych z
wrzecądzem i szkoblami do zamykania, schodów na górę żadnych nie
masz, tylko po drabce wchodzą[c] około tego szpicherka iest
chlewików z różnego starego drzewa przybudowanych pięć, u których
trzech są wrzecądze i szkoble żelazne do zamykania. Ten szpicherek
z przybudowanemi chlewikami reperacyi żadney niewart, iak tylko
rozebrania, a nowego postawienia. Za tym szpicherkiem niedaleko iest
wystawiona razem oborka z staienką i wozowienką i chlewiczek mały.
Ten budynek całki obala się i nowego postawienia potrzebuiący,
gdyż inwentarze na zimę niemiałyby się gdzie pomieścić, w
którym mało co ieszcze można wybrać drzewa zdatnego na
przestawienie, a przyciesi zupełnie nowe podawać, gdyż stare
zupełnie pogniły, dla mokrości i ten budynek w inne mieysce
przenieść.
Stodoła
o dwóch klepiskach z drzewa rzniętego stawiana, na którey w środku
kozły pozałamywały się, i ściany poprężyły, przyciesi
pogniły, która także nowego i wczesnego przestawienia potrzebuie.
Płoty na około zabudowania dworskiego od sadu i od podwórza
niemniey od wsi są nienaygorsze, resztuiące zaś nowego postawienia
potrzebuiące.
Po
ukończonym opisie zabudowań dworskich przystąpił niżey podpisany
Pisarz do opisu obsiewów dworskich, które podług opisu anszlagu
wyciągniętego dnia trzydziestego miesiąca maja roku bierzącego
tysiąc ośmset piętnastego są takowe:
Żyta
od granic Witowskich na pierwszym staiu iest szerokości lasek siedm,
długości trzydzieści trzy, w tym samym dziale na drugim staiu
szerokości lasek siedmnaście i trzy z ośmiu, długości
dwadzieścia siedm łokci cztery. Na Nosowiu na klinach na którym
staiu ma Mateusz komornik Frątczak tyk cztery, które cztery tyki
nierachuią się do zbioru dworskiego, lecz te z ogułu szerokości
lasek dwudziestu dwóch, wytrącaią się, iako też, długości
lasek tego staia trzydziestu trzech łokci szościu, a zatym nie
zostaie do zbioru dworskiego z tego staia, iak szerokości lasek
ośmnaście, długości trzydzieści trzy i sześć łokci. Na
głębokiej bruździe nazwanym staiu szerokości lasek trzydzieści
trzy i pół długości trzydzieści trzy i łokci sześć. Na górce
od Witowa szerokości lasek trzydzieści ieden i sześć z ośmiu,
długości trzydzieści i sześć łokci. Na smugu szerokości lasek
ośmnaście, długości trzydzieści i sześć. Za Smugiem ku Cielcom
dwadzieścia dziewięć i pół szerokości, długości trzydzieści
dwa. Na pustey roli po Franciszku pułrolniku iest żyta zasianego
przez stay czworo na szerz prętów trzy, lecz na tym staiu pustey
roli ma drugie staie ode wsi zasiane karczmarz Frątczak, a zatym to
potrącaiąc, nie zostaie na sprzęt do dworu iak stay trzy których
szerokości lasek po trzy, a długości dziewięć dziesiąt i pięć.
Pszenicy
Na Smugu od Witowa szerokości lasek ośmnaście, długości
dwadzieścia siedm i łokci pięc. Od granic Witowskich iest pszenicy
zasianey szerokości lasek ośmnaście, długości trzydzieści
trzy, lecz że ta ma bydź zasiana do małych Czartek części
dożywociu jey podległey, oświadczyła pozostała Wdowa, i ta do
prowentu wsi Czartek wielkich nie likwiduie się, którą w ostatnim
roku trzecim dzierżawy expiruiącego kontraktu, w tey ilości odsiać
swym ziarnem i zaorać taż pozostała Wdowa obowiązała się.
Jarzyna.
Jęczmienia za stodołami chłopskiemi lasek szerokości dwanaście,
długości przez troie stay ośmdziesiąt i ośm. Za Ozdem na dziale
jęczmienia szerokości lasek ośmnaście i pięć z ośmiu, długości
dwadzieścia dziewięć łokci siedm. Na tymże dziale przy
jęczmieniu iest zasianego lnu przysiewkowego karczmarza dwa, Józefa
Rogaskiego dwa, marcinki ieden, Matusa Frątczaka ieden, kowala
ieden, Ludwiczki kowalowny ieden, których oguł przysianego lnu
wynosi prętów trzy, pańskiego na prowent zasianego lasek
szerokości cztery, długości dwadzieścia dziewięć łokci siedm.
Na staiu pułrolniczym pustym jęczmienia przez stai dwoie szerokości
laska iedna i łokci cztery, długości lasek pięćdziesiąt
dziewięć. Na Krucicach jęczmienia szerokości lasek siedmnaście
łokci pięć, długości lasek ośm.
Owsa
za Ozdem szerokosci dziewiętnaście łokci cztery długości
siedmdziesiąt ośm. Ku granicom Cieleckim na roli pułrolniczey
szerokości laska iedna, a przez stay troie długości siedmdziesiąt.
Od granic Zielęckich stay troie na roli pułrolniczey, szerokości
lasek dwie, długości dziewiędziesiąt. Na drugim staiu od tychże
granic szerokości lasek trzy łokci dwa, długości siedmdziesiąt
trzy, łokci sześć, która rola iest pułrolnicza. Na klinach po
pułrolniku stay dwa, szerokości lasek trzy, łokieć ieden,
długości siedmdziesiąt łokci pięć.
Grochu.
Na Dziale od granic Cieleckich szerokości lasek dziewiętnaście,
łokci pięć, długości dwadzieścia pięć, na pustey roli
pułrolniczey szerokości laska iedna, łokci pięć, długości
pięćdziesiąt dziewięć. Na Przydziałkach przez staie iedno
szerokości laska iedna, łokci pięć, długości trzydzieści dwa i
łokci pięć, na przydziałkach po pułrolniku staie iedno
szerokości lasek dwie, długości trzydzieści dwa.
Tatarki.
Od granic Cieleckich szerokości laska iedna, łokci pięć, długości
czterdzieści dwa. Na Klinach pod lasem Zielęckim szerokości
piętnaście, długości dwadzieścia cztery, ta przez niskość
gruntu wymokła i licha. Na Dziale za stodołami po pułrolniku przez
stay dwoie do granic Cieleckich szerokości lasek dwanaście,
długości siedmdziesiąt pięć, ta przez późny zasiew iest licha.
Rzepaku.
Na Krucicach rzepaku lasek szerokości pięć, długości ośm, który
iest lichy.
Prosa
zasianego za łąkami lasek trzy szerokości, długości dwadzieścia
siedm i dwie z ośmiu, w tym staiu iest fornalowego przysianego
jęczmienia lasek dwie szerokości, a długości dwadzieścia siedm.
Na drugim staiu tego działu niemasz nic pańskiego tylko same
przysiewki komorników. Na Krucicach Brukwi i Kapusty
zasadzoney brukwi zagonów ośm, kapusty dziesięć przy pańskiey
tey roli maią przysiewnicy po dwa zagony, iako to kowal zagon ieden,
Mateusz Frątczak ieden, Józef Rogaski dwa, karczmarz dwa. Za łąkami
iest kartofli zasadzonych szerokości lasek dwadzieścia, przy
których przysiewki maią karczmarz na swey mierzwie zagonów ośm, a
dziewiąty zagon za komorne, Rogaski młody trzy, kowal dwa, Marcinka
zagon ieden, kowalowna ieden, Józef Woźniak do roli czyli ogroda
dodatka zagon ieden.
Ugoru
podoranego. Za Łąkami nad olszyną szerokości lasek dziesięć,
łokci cztery, długości lasek dwadzieścia ieden. Od Glinianek na
dzieliku przy drodze szerokości lasek iedenaście, długości
trzydzieści. Pod Dembiną Zielęcką szerokości lasek dwadzieścia
trzy, długości trzydzieści ośm, na drugim staiu przy Gliniankach
szerokości lasek ośmnaście, długości piętnaście. Na końcu
teyże roli pod Olszyną przy Gliniankach szerokości dwanaście,
długości dwanaście.
Summa
wynosi Ugoru podoranego szerokości lasek siedmdziesiąt cztery
łokci cztery długości lasek stoszesnaście.
Niepodoranego
Ugoru. Za Łąkami nad Olszyną szerokości dwanaście, długości
dwadzieścia cztery, przy Drodze Wartskiej na dwóch staiach od
Glinianek szerokości trzydzieści cztery, długości sześćdziesiąt,
od Gościeńca do Czartek wielkich należącego nad Drogą Wartską
ku Górze na Smugu, przez stay dwa szerokości lasek ośmnaście
długości pięćdziesiąt, na dziale Lisie Jamy zwany nad granicą
Zielęcką przez stai dwoie szerokości dwadzieścia dwa, długości
pięćdziesiąt siedm. Na trzecim staiu od Drogi Wartskiej szerokości
lasek czternaście długości trzydzieści ieden. Summa Ugoru
niepodoranego wynosi szerokości lasek sto, długości dwieście
dwadzieścia dwie laski.
Na
pustych, po pułrolniku Frącku u Gościeńca nad Drogą Wartską ku
Górze stay dwa szerokości lasek dwie, długości pięćdziesiąt.
Na Krucicy od łąki nad Olszyną szerokości lasek dwie, długości
piętnaście. Od Wiatraka Krąkowskiego po lewey stronie Drogi
Wartskiey ku Górze przez stay dwoie szerokości pięć lasek,
długości czterdzieści siedm. Od Drogi Wartskiey ku Górze idącey
po prawey stronie szerokości lasek dwie łokci pięć, długości
trzydzieści, po lewey stronie teyże drogi do granic Czartek małych
szerokości lasek cztery, długości czterdzieści siedm opod samym
Wiatrakiem Krąkowskim szerokości laska iedna, łokci dwa, długości
piętnaście. Summa niepodoranego ugoru pustego szerokości lasek
szesnaście łokci siedm, długości dwieście cztery. Na tegoż
pułrolnika dziale od dołu ku granicy Czartek małych przez młynarza
Krąkowskiego iest zasadzonych kartofli szerokości lasek iedna
łokci dwa, długości dwadzieścia dziewięć. Na tegoż roli
pułrolnika na Dąbku pod małemi Czartkami przez stay dwa zasiał
pierwsze te staie Mateusz komornik jęczmieniem, a drugie staie
Ludwik fornal owsem.
Po
ukończeniu opisu obsiewów dworskich i ugoru przystąpił niżey
podpisany pisarz aktowy do opisu włościan, zabudowań, inwentarzy
danym tymże niemniey powinności odrabiania, a naypierw do pierwszey
Chałupy w którey siedzi Józef Woźniak, zagrodnik, ma
chałupę nienaygorszą, tylko komina nalepienia potrzebuiącą,
oborkę i stodołkę nienaygorsze, bydła pańskiego wołów parę,
krowę iednę, świnię iednę, pług z żelaztwem i radlicą, kosę
trawną, sierp, siekierę, wóz bosy, robi pańskiego w tydzień
ręczno lub bydłem oruie po lasek cztery, robi tłuk cztery, dwie do
oziminy, a dwie do jarzyny, darmochy odrabia, do lnu moczenia,
rozstawiania, wyrzucania, kapusty i brukwi sadzenia, opelenia,
ociskania, stróży za koleią, strzeżenia, prania trzy razy do roku
i sadzy wycierania, niemniey do Warty lub Błaszków ieżdzenia iak
każą pieszo lub wołmi drogi odprawia, jay mendel daie i kapłona
iednego, drugi Piotr Lezik, zagrodnik, ma chałupę dobrą,
oborę złą zupełnie, stodołę nienaygorszą, ma wołu iednego
pańskiego a za drugiego podupadłego przez podwody kaliskie talarów
pruskich iedenaście, resztę to samo ma co i pierwszy i te same
powinności odbywa i daniny daie. Trzeci Marcin Grzegorz,
pułrolnik, ma chałupę złą, oborę nienaygorszą, stodołę złą,
wołów parę pańskich i świnię. Wóz przepadł mu na podwodzie,
pług, radło, siekierę, kosę od trawy ma także pańskie, robi dni
sześć lub za dwa dni orze po lasek siedm, resztę powinności tych
samych odbywa i daniny daie co i zagrodnicy, tudzież tłuki. Czwarty
Mateusz, komornik, chałupa zła, oborki dwie z chlewikiem złe,
stodołkę nienaygorszą tylko przyciesi podwleczenia potrzebuiącą.
Inwentarza żadnego pańskiego nie ma, gdyż iakowy był po zmarłym
pułrolniku na placu tym niegdy Wielmożny Czartkowski dziedzic do
dworu zabrał, i ten sprzedany przez licytacyą został. Na końcu
iest Chałupa w którey siedzi kowal Antoni Obiborski, chałupa
nienaygorsza, stodoły ani oborki niema, ma statki niektóre
kowalskie pańskie, które są w inwentarzu przy spisie sądowym
umieszczone. Szósty Gościeniec nad drogą bitą, w którym
mieszka Woyciech karczmarz i Józef Rogaski, komornik, których
powinności tu się nie wyrażaią, gdyż są w inwentarzu sadowym
umieszczone i do nich referować się ma Wielmożny Dzierżawca.