Inwentarz Zagajew Chociszew (1816)

Źródło inwentarza:

Akta notariusza Jana Strachowskiego z roku 1816. (Archiwum Państwowe w Łodzi, oddział w Sieradzu)

Tekst z oryginalnego inwentarza przepisał Piotr Tameczka.

Mapa Kwatermistrzowska

28 lutego 1816 roku pisarz aktowy Jan Strachowski w Zagajewie przystępuje do opisu dóbr Zagajewa i Chociszewa, będących własnością zmarłego Józefa Bieleckiego.

Zagajew

I. Budynki Dworskie.

1mo Dom mięszkalny, nowy, o iednym piętrze, pod dachem szkudelnym, w lipiankę budowany, na iedne cegłę, zewnątrz wykładany i wytrenkowany. Po stronie prawey wchodząc, salka, pokoik garderobiany, drugi i trzeci schowanie. W środku pokóy sypialny, po lewey pokóy ieden i drugi bawialny. Dom ten żadney widoczney reperacyi niepotrzebuie, przeczem dach za niedługiem czasem będzie trzeba reperować. Sklep pod przy budynkami będący zarwał się zupełnie i musi bydz na nowo urządzony.

2do Kurnik w blachy budowany pod słomą 25 kroków długości, 7 szerokości, lubo niestary budynek, przecież potrzebować będzie nowych przyciesi i czterech nowych belek.

3tio Browar z gorzelnią i szószarnią, 30 kroków długości, 10 szerokości pod słomą, stary, w wszechmiar reperacyi potrzebuiący.

4to Obora w lepiankę stawiana, słomą pokryta, 43 kroki długości, 11 szerokości, trzymaiąca nowa dobra przecież nieco reperacyi potrzebuiąca.

5to Staynia pod słomą w blachy stawiana, 23 kroki długości, 15 szerokości, w dobrym stanie.

6to Owczarnia dawniey, teraz stodoła w blachy stawiana pod słomą, o dwóch klepiskach 52 łokci długości, 12 szeroka, potrzebuiąca reperacyi.

7mo Sklep murowany na trzy sklepiki podzielony pod dachem słumianym, iedną kłótką żadney widoczney reperacyi niepotrzebuie.

8vo Appartament, czyli wychodek drewniany wygodny.

Obok dworu znayduie się sad nieco młodocianym drzewem zasadzony, około morgi iedney trzymaiący połowę rowem, połowę płotem opasany, dokąd tylko na wazywa używany. Drzewo w nim będace, żadney ieszcze nie przynoszą korzyści, zresztą tereterium dworskie iest ogrodzone.

II Budynki Wieyskie.

1mo Dom pierwszy dwoiaki, w którym mieszka Woyciech Kowalski, włodarz, który w połowie chałupy tey zamięszkuie, a druga połowa pustkami stoi. Chałupa ta z iedney strony iest dobra, a z drugiey wsience nieco reperacyi potrzebuiąca w oknie. Obory i stodoły do tey chałupy niemasz, które przez wiatr obalone będąc porozbierali i popalili pułrolnicy.

1mo Paweł Gorkowy ma chałupę, stodołę, oborkę, robi dni 6 w tydzień iak mu każe oruie lasek ośm za dwa dni , ma inwentarza pańskiego wołów parę 1, koni parę 1, krowę 1, swinie 1, pług wóz, radło, sierpy dwa, kosy dwie trawną i od sieczki, siekierę, tłuk w żniwa robi .... [nieczytelne] dni, do szadzy wycierania, stróży strzeżenia, płókania owiec i strzyżenia, kapusty sadzenia, ociskania wycinania, z listem o mile 1 darmo chodzi iakoteż i do Błaszków, Warty jezdzi darmo inne zaś drogi odbywa za dzień sztukę 1, obrabia i oprząda i bieli i za to daie mu się groszy 15, kapłonów daie 2, gęś iedne, kurcząt pięcioro.

2do Jan Wachowski ma chałupę, stodołę, obore dobre. Te same inwentarze pańskie ma, i te same powinności i darmochy odrabia iak i pierwszy.

3tio Stanisław Graba ma chałupę, stodołę, oborę dobre i te same powinności i daniny, niemniey darmochy odrabia co i pierwszy.

4to Michał Marciniak ma chałupę starą, stodołę takąż, oborę dobrą. Inwentarz ten sam ma pański co i pierwszy i te same powinności odbywa i darmochy iakoteż i daniny daie.

Zagrodnicy.

Choynacki ma pańską krowę, swinię, więcey nic nie ma, robi dni 3 w tydzień ręczno, drogi odbywa pieszo za koleią do Sieradza o milę 1, daie kapłonów 2, płoczą i strzegą owce bez dnia oprząda po pułsztuki, do kapusty sadzenia wycinania, siekania, obierania, szadz wycierania, stróży odbywania, lnu moczenia i wywłoczenia darmo chodzi. Tłuk robi cztery poiedyńczo, ma chałupę i stodołę dobrą.

2do Gasper Matczak zagrodnik ma chałupę dobrą, stodołę i oborkę wspólną dobre ma, krowę pańską i swinię i te same powinności odbywa co i pierwszy.

3tio zagrodnik Szymon Pawlak ma chałupę, stodołę i oborkę dobre, ten wcale inwentarzy niema pańskich, robi ręczno te same powinności co i inny i daniny daie .

4to Maci Szymczak ma chałupę, oborkę, stodołę dobre, ma parę wołów pańskich, krowy i świni niema, robi to samo i te powinności odbywa i daniny daie co i pierwszy.

5to Józef Jonczak ma chałupę starą nienaygorszą stodołę ma krowę, świnię pańską, robi to co i pierwszy i te same daniny daie.

6to Adam Józefiak ma chałupę, stodołę i oborkę dobre, ma wołów parę iednę, te same powinności odbywa i daniny daie co i pierwszy.

Komorniki

1mo Sobestyan Skiba ma chałupę, stodołkę, inwentarza pańskiego niema żadnego, robi od S: Michała do S: Marcina dni trzy, a od S: Marcina do S: Woyciecha po dni dwa, bierze kopizny 3 pręty, żyta 3, jęczmienia 3, tatarki 2 i grochu 2 prętów, stróżą i sadze a zkoleią z drugiemi odbywa.

2do Augustyn Choiak ma chałupę dobrą, inwentarza nie ma pańskiego, robi to samo co i pierszy.

Komornice

1mo Sobkowa robi w tydzień dwa dni cały rok i w żniwa niedziel 4 tłuki odbywa, bierze za to kopę żyta, dwa zagony jęczmienia i na dwa gruntu i grochu skład 1.

2do Nowaczka to samo.

3tio Stolarka Agata to samo.

4to Antkowa to samo.

5to Katarzyna Pawłowa to samo.

6to Woyciechowa to samo.

W chałupie w pierwszey, czyli raczey drugiey wraz zagrodnikiem Choynackim zamięszkuie Mikołay Stangreciak, który czynszu płaci dworowi czerwonych złotych dwanaście, czyli złotych polskich dwieście szesnaście i darmo bez miarki mlewidło dworowi mele. Ma wiatrak, w którym następuiące są porządki dworskie: pytlów dwie, ieden z gardłami ramiennymi, obręczami żelaznemi, drugi z gardłem płucinnym i pasami parciannymi, te pytle nie są nowe ale dobre dosyć, ramienia obydwie całkie, na wierzchniem ramieniu iest obrączka żelazna, iedno cywie, po dwie obręcze żelazne, drąg żelazny duży liny[?] wszystkie nowe, tylko u stawidła stara miechuwka na samym końcu zerwana, osiewadło z rywkami i z knapami żelaznemi, miarka, żelazną obrączką czwierć iedna, skrzynia zamkiem dobrym i zawiasami i łuszkiem.

Gościniec Rakówki zwany

Mięszkanie potróyne, w pierwszym mięszka gościnny i resp: owczarz Kazimierz Wajch[?], w drugim kowal Józef Gawroński, trzecie pustkami pozostało za czasów administracyi, trzyma szynkowi 12 długości 20 kroków do tego iest staynia wiezdna, która iest zaięta zbożem pańskim szerokości 12, długości 29, trzymaiąca także kuźnia do Józefa Gawrońskiego kowala należna trzymaiąca szerokości 9, długości 6 kroków. Dom potrzebuie reperacyi gwałtowney, cieśli i pieca nowego, kuźnia zas wymaga pobicia, i miecha kowalskiego sporządzenia. Staynia dobra powierzchownie zostaie. Gościnny ma porządki następne gruntowe kwartę iednę blaszaną kwaterkę takąż, licek[?] mały ieden blaszany, barełkę iednę dziewięcio garcową, stół wielki ieden. Kowal Józef Gawroński ma miech ieden, kowadło iedno, młotek ieden, gozdziownice iedne, szporok ieden. Wysiewa na tey wsi Zagaiewie ozminnego wirteli trzysta iedenaście garcy, dziesięć jarzynnego tyleż, w tych dobrach są trzy pola uregulowane. Siana sprząta się fur 72, mowie siedemdziesiąt i dwie paro konnych.

Po ukończeniu opisu Zagaiewa przystąpił niży podpisany pisarz do opisu stanu dóbr Chociszewa, a najpierw dworskich zabudowań od drogi wiezdzaiąc do dworu żadnych wrot zaiezdnych niemasz. Po lewey ręce iest staynia z różnych ciosanych balików postawiona na sześć koni w którey złob i drabka, podłoga z ciosanych balików zła, pułap częścią z tarcic, a częścią z żyrdzi łupanych. Przy tey stayni iest staienka mała, do którey drzwi ordynaryine z wrzecądzami i szkoblami, tak iako u stayni pierwszey. Przy tey stayni iest szopa z dylików łupanych na różne porządki gospodarskie postawiona, pochylona znacznie i nowego przestawienia potrzebuiąca. Zatą zaś staynią na gurze iest obora lecz zła podporami trzema podparta. Wtey nieda się trzymać żadnego inwentarza i nowego postawienia potrzebuiąca. Za tą oborą iest studnia sochą i koszurem, cembrowana balami rzniętemi lecz nad wierzchem cembrzyna po[nieczytelne]wana. Za tą studnią iest dwór postawiony z rzniętego drzewa z wystawami dwiema w każdey wystawie po okien dwa danych. W tym dworze iest okien dwanaście, lecz niedokończony i dach na tym dworze szkudłami pobity, lecz teraz zły a częścią drugą słomą poszyty. W tym dworze drzewo dobre, lecz przyciesi pogniły. Na drugiey stronie drogi są trzy stodułki poiedyńcze dwie z różnego drzewa rzniętego i ciosanego postawione, w każdey wrot czworo na szkoble i wrzecądze zamykaiące się, a w środku na mieczyki drewniane w środku stodoła trzecia także z drzewa rzniętego o iednym klepisku bez sach i ryszpow w którey w środku spichrz z koycami ........[nieczytelne] dwiema większemi a dwiema pomnieyszemi na wrzecądz i szkobel zamykaiąca się, a w środku na mieczyki iako też spicherek w teyże stodole na wrzecądz i szkobel. Na tey stodole kozłów trzeba poszycia i wrot poprawienia.

Od pola iest postawiona owczarnia z wielkiemi wrotami do wywozu mierzwy u których iednych iest wrzecądz i szkobel iakoteż i u drzwiczków małych wrzecądz i szkoble. Ku olszynie są chlewiki trzy z drzwiami z tarcic z wrzecądzami i szkoblami z drzewa rzniętego, dobre, słomą pokryte. Zatemi sad nieco owocowym drzewem zasadzony.

Obok tych kórników folwark z drzewa kostkowego postawiony, o sini iedny, komorce czeladni, izbie mięszkalny, alkierzu i komorze u drzwi z sini wchodządz do izby mięszkalny klamka żelazna i chaczyk, a u alkierza zamek klucz i gałka do przyciągania, który zamek ma bydz sprawiony przez teraźnieyszego Possessora Wielmożnego Gałczyńskiego, u wszystek zaś drzwi są szkoble, wrzecądze, zawiasy. Płoty na okuł podwórza są z rzniętych żerdzi lecz w niektórych mieyscach znacznie pozbierane a osobliwie od wsi.

Zabudowania Wieyskie.

1mo Jakub Karasiak zagrodnik ma pańskich parę wołów i krowę, świnię, wóz, pług, kosę trawną, sierp, siekierę. Chałupę ma nienaygorszą tylko przyciesi podwleczynia potrzebuiącą i komina, stodołkę nienaygorszą, rola w tydzień dni trzy, oruie za dzień ieden ręczny, czynszu niedaie żadnego, w drogę do Warty i Błaszków odprawia darmo, a iezeli idzie daley to za zaciąg, oprząda kądzieli sztukę grubą i obrabia i za to bierze groszy 15, do sadzenia kapusty, obierania, siekania, sadz wycierania, stróży strzeżenia darmo chodzi, tłuk w żniwa odprawia 4 darmo i do siewu chodzi, kominowe płaci na ratę pierwszą złotych trzy, furażu i podatki królewskie niemniey drogi odprawia.

2do Piotr Stępin ma chałupę nienaygorszą, stodułkę takżę, wołów 2, krowę 1, świnię i resztę co inny to samo robi co i inny.

3tio Stanisław Wierucki w chałupie 4 mięszka, stodołki ma połowę nienaygorsze, inwentarza niema pańskiego, tylko krowę i świnię i kossę trawną i sierp, robi dni trzy w tydzień tłuk nieodprawia, z listem za dzień chodzi, sadze darmo wyciera, stróżę odprawia.

4to Antoni Wierucki to samo i te same powinności odbywa w czworakach mięszka i stodułkę ma dobrą.

5to Mikołay Karasiak, pułrolnik chałupę ma dobrą, stodołe nienaygorszą, wołów ma dwa, koni parę, krowę iedną, świnię iednę, wóz, pług, radło, .....[nieczytelne] kosę trawną, sierp, siekiere, robi dni sześć oruie za dwa dni lasek ośm, drogę odprawia darmo do Warty i Błaszków, a daley za dzień, do kapusty sadzenia, obierania i siekania, sadz wycierania, struży strzeżenia darmo chodzi, kądzieli oprząda sztukę iednę i obrabia i za to bierze od ośmnastu łokci groszy 15, tłuk odprawia w żniwa ośm. 2gi pułrolnik Wincenty Wierudzki sołtys chałupę dobrą stodołę, inwentarz i porządki ma te same co i pierwszy i te same powinności odprawia.

3tio pułrolnik Kazimierz Karasiak chałupę i stodułkę dobrą, inwentarze i reszte odprawia co i pierwszy.

Komornicy

1mo Szymon Wierudzki zamięszkuie w czworakach, nie ma nic pańskiego robi od S: Marcina do S: Woyciecha po dni dwa i tłuk 4 w żniwa robi i do żadnych powinności niechodzi.

2do Franciszek Wierucki to samo robi co i powyższy. Trzodę za koleią pasą. Wszyscy oprócz komorników.

Tu się nadmienia iż podług powieści wielmożney Gałczyński miał wystawić mąż iey oburkę Stanisławowi i Antoniemu Wieruckim.*

*Wysiewu ozimnnego na tych dobrach Chociszewie iest w każdym polu poprzecznym na trzy pola po wierteli 134, jarzyny wirteli 134. Siana sprząta się wozów parokonnych 40.