Zajączkowski:
Sieradz-pow. sieradzki
VI-VII w. o. a. na kępie położona na południe od gr. wśród łąk miejskich między Wartą a Żegliną w pobliżu tej ostatniej. Obok ceramiki ślady produkcji żelaza i kowalstwa, Kamińska, Sieradz wczesnośredniowieczny 41-43 oraz Chmielowska. Osada otwarta 73-82.
XI w. gr. stoż., na kępie położonej o 5 m wyżej od poziomu łąk miejskich, w pobliżu prawego brzegu Żegliny, pozostałość dawnego grodu, zbudowanego w drugiej połowie lub z końcem XI w., na miejscu istniejącej tu przedtem os. otwartej, która powstała ok. połowy XI w. lub nieco wcześniej, a przebudowanego w połowie (?) XIII w. i za czasów Kazimierza Wielkiego, Kamińska, Sieradz wczesnośredniowieczny 43-49, 57-58 oraz Kamińska, Badania na stanowisku 1, 83-109.
XI w. (pierwsza połowa)-XIII w. (początek). O. a. na nie istniejącej dziś kępie W bezpośrednim sąsiedztwie gr., na południowy wschód od niego, przekształcona w drugiej połowie XI w. w obwarowane podgrodzie pełniące funkcje rzemieślniczo-targowe, Kamińska, Sieradz wczesnośredniowieczny 47-55 oraz Chmielowska, Osadnictwo otwarte 111-149 oraz Łaszczewska, Wyniki badań 152-182.
XI w. (druga połowa)-XIII w. (początek). O. a. na nie istniejącej dziś kępie, położonej na północny wschód od gr., ze śladami produkcji hutniczej i kowalstwa, Kamińska, Sieradz wczesnośredniowieczny 47-49 oraz Chmielowska, Osadnictwo otwarte 111-149.
XI w. (druga połowa) -XIII w. (początek). O. a. na nie istniejącej dziś kępie, położonej na południowy zachód od gr. między nim a Żegliną, Kamińska, Sieradz wczesnośredniowieczny 47-49 oraz Chmielowska, Osadnictwo otwarte 11l-149.
1) 1136 kop. nasi, Łaszcz. 15: Zeraz, Ziraz - castellum. W bulli gnieźnieńskiej wym. wsie circa Z.: Sędziejowice (v.), Parzno (v.), Kluki (v.), oraz daniny de castello Z. 2) 1145 trans. z 1261 r. w trans. z 1324 r. w kop. z końca XVIII w., KDP I,1; KDW 393 fals., por. Kozł.-Budk. 39 i 40: Syras, Seradz - wzm. o S. 3) połowa XII w., Lewicki 142: S(i)radia - Sieradz został wym. w grupie takich miast, jak Kraków, Gniezno, Wrocław itp., które są nazwane „sławnymi stolicami i silnymi centrami, w których zebrane są dostatki rozmaitych krajów. Prócz tego zażywają one szacunku, ponieważ (przebywają) w nich uczeni wykształceni w dziedzinach nauk i religii rumijskiej. Rzemieślnicy ich są zręczni i obznajomieni ze swymi zawodami". 4) 1213 oryg., KDP III, 7: Syraz - miejsce wystawienia dok. 5) 1228 oryg., Zbiór dyp. mog. 6: Ziraz - na dok. Pakosława, wojewody sandomierskiego, wydanym dla kl. mogilskiego, wśród śwd. wym. Johannes castellanus de Z. 6) 1233 trans. z 1357 r., KDW 150: Syradia - arcbp Pełka wydaje statuty na synodzie odbytym w S. 7) 1239 oryg., Koch. CDMas 390 podejrzany: Siraz - miejsce wystawienia dok. 8) 1239-1242(?) trans. z 1404 r. i 1453 r., Koch. CDMas. 396 fals., por. Arnold, Władztwo 73: Syracz, Siracz (trans. z 1404 r.), Sijradz, Syradz (trans. z 1453 r.) -w dok. Konrada i Bolesława, książąt mazowieckich, wydanych w S., wym. jest Swebor, kasztelan de S. 9) 1241 Kr. wielkopolska, MPH II, 561; R-k wielkopolski, MPH III, 9; Siradia - wzm. o najeździe Tatarów na S. 10) 1242 oryg., Koch. CDMas. 427 podejrzany: Syiraz - miejsce wystawienia dok. 11) 1242 kop., KDP III, 21: Sieradz -w dok. Konrada, ks. mazowieckiego, wśród śwd.: Mestvione Capellano de S. 12) 1244 trans. w MK z 1629 r., KDP III, 23: Sierac - na dok. Bolesława Wstydliwego wym. Mikołaj palatinus de S. 13) 1245 trans. z 1533 r., KDP III, 24: Siraise - na dok. Bolesława Wstydliwego występuje Mikołaj, palatinus de S. 14) 1247 R-k wielkopolski. MPH III,13: Siradz - zajęcie S. przez Kazimierza kujawskiego. 15) 1250 oryg., Ul. DKM 13 s. 184; kop., KDP II, 445 (z błędnie odczytaną datą 1252 r): Syradz (Ul. DKM), Sieradz (KDP) - Kazimierz, ks. łęczycki i kujawski, wystawia dok. dla bpstwa włocławskiego in domo fratrum Praedicatorum in S. (tak kop., w oryg. błędny odczyt wydawcy: predictorum). 16) 1254 oryg., KDP II, 63: Sizaz-w dok. Kazimierza, ks. łęczyckiego i kujawskiego, wym. jest Stefan, kasztelan de S. 17) 1255 kop. z 1579 r., KDP II, 64: Siradz - Kazimierz, ks. łęczycki i kujawski, nadaje Marcinowi i Wilkinowi ciuibus de S. wś Wartę (v.) do lokowania. 18) 1261 Kr. wielkopolska, MPH II, 587: Siradia - zajęcie S. przez Leszka Czarnego i Ziemomysła. 19) 1262 trans. z 1357 r., KDW 402: Syradz - arcbp Janusz ogłasza statuta synodu, odbytego w S. 20) 1262 kop. XVI w.,.Pom. Urkdb. 193: Syradz, Siradz-pismo synodu sieradzkiego do Świętopełka, ks. pomorskiego. 21) 1262 oryg., Ul. DKM 28 s. 200: Siraz - miejsce wystawienia dok. 22) 1264 oryg., Ul. DKM 31 s. 202; KDP II, 87: Siraz - miejsce wystawienia dok. 23) 1265 kop. XX w., Rkps PAN Kr. 3508 f. 9: Sieradz - miejsce wystawienia dok. Leszka Czarnego. 24) 1266 trans. z 1281 r., KDP II, 90: Syracz- w dok. Kazimierza, ks. łęczyckiego i kujawskiego wzm. o S. 25) 1268 kop. z 1608 r., Dok. Imbr. 6: Siradia - Leszek Czarny wystawia dok. in communitate Siradiensi. 26) 1270 oryg., KDP II, 97: Syrazh - arcbp Janusz i bpi zebrani na synodzie w S. transumują 3 dok. 27) 1274 oryg., KDP II, 103: Syraz - Leszek Czarny, ks. sieradzki, na naradzie z baronami de reparacione pontium in S. reguluje sprawę współpracy ludności de villis vogboriensibus (Wolbórz, v.) przy naprawie mostów w S. 28) 1276 kop. w MK z 1579 r., KDP II, 106: Siradz - miejsce wystawienia dok. 29) 1276-1277 notatki z XIX w., TP 3324 f. 147 oraz TP 3323 f. 176,181: (Sieradz) - „Woyci w dawnych wiekach w Polszcze od r. 1276: Sieradz Woyt Miasta 1276, 1279, 1292" (3324 f. 147). „ad 1277 Sieradz miał nadane Prawo Magdeburg -bo iuż był Woytem w Sieradzu Wilhelm aż do r. 1292" (3323 f. 176). „Nadanie Praw w Sieradzkim"... „1277...Sieradz - Prawo Magdeburg Leszek" (bez podania źródła, 3323 f. 181). 30) 1279 kop. z Act. Terr. Sir., KDP I, 60: Syradia - miejsce wystawienia dok. 31) 1279 oryg., KDP I, 61: Siraz - miejsce wystawienia dok. 32) 1283 R-k Traski, MPH II, 849: Syradz - wzm. o castrum S. 33) 1283 reg. papieskie, Theiner I, 163: Siraz-castrum. W bulli papieża Marcina IV wzm.: Castrum, quod S. vulgariter nuncupatur. 34) 1284 oryg., KDW 536: Siraz - miejsce wystawienia dok. 35) 1286 oryg., KDP II, 128: Syradia, Syraz - miejsce wystawienia dok. 36) 1286 kop. XV w., KKK I, 88: Syradiense, Syradiensis - castrum, pons. W dok. Leszka Czarnego wydanym dla wsi kasztelanii Piątkowisko (v.) znajduje się wzm. dotycząca reperacji Castri et pontis Syradiensis. 37) 1287 oryg., KDP I, 67: Siradia, Siradz - miejsce wystawienia dok. 38) 1290 oryg., KDP II, 135; Siracz - Władysław, ks. kujawski i sieradzki, stwierdza, że zażądał od bpa dobrowolnej wpłaty 4 grz. z kasztelanii wolborskiej (v.) ad perficiendum Castellum novum in S. 39) 1292 trans. z 1341 r., Fiedler 15: Sijraz - miejsce wystawienia dok. 40) 1292 trans. z 1341 r., Fiedler 19: Syraz - miejsce wystawienia dok. 41) 1292 trans. z 1341 r., Fiedler 27: Syraz - miejsce wystawienia dok. 42) 1292 oryg., KDW 685: Syracz -w datacji dok. Przemyśla II wzm.: cum ad expedicionem processimus in S. ad regem Bohemie. 43) 1292 R-k małopolski, MPH III, 184: Syradz - wzm. o zdobyciu S. przez Wacława II. 44) 1295 oryg., KDP II, 156: Syradz - miejsce wystawienia dok. 45) 1295 oryg., KDP II, 157: Syradz - miejsce wystawienia dok. 46) 1295 kop. XVI w., C. Sir. inscr. 35 f. 255-257: Siradia - miejsce wystawienia dok. Władysława Łokietka dla wójtostwa w Warcie (v.), na którym występują Hernosius civis Siradiensis atque Wylhalmus advocatus ibidem. 47) 1296 kop. w MK XVI w. Malecz., Kilkanaście dok. nr 1, por. W. MRPS IV/2, 16134 oraz IV/3, 79 s. 344.- Siradia - miejsce wystawienia dok. Władysława Łokietka, na którym wśród śwd. występuje Vilhelmus advocatus Siradiensis - 48) 1296 oryg., Mitk. 20: Syradz - miejsce wystawienia dok. 49) 1296 oryg., Mitk. 21: Syradia, Syradz - civitas. Władysław Łokietek wznawia przywileje kl. sulejowskiego zaginione in exustione civitatis nostre S. 50) 1296 oryg., Pom. Urkdb. 546: Syradz - miejsce wystawienia dok. Władysława Łokietka. 51) 1298 oryg., KDP III, 70: Syraz-civitas. W dok. Władysława Łokietka, dotyczącym zamiany różnych wsi kl. sulejowskiego, wydanym w S., wzmianka: in Syradiensi ciuitate nostra. 52) 1298 kop., KDP I, 89: Syradz - Władysław Łokietek nadaje mieszczanom Radziejowa pełne prawo magdeburskie, w takim zakresie, jakie jest zawarte w przywilejach dla Inowrocławia, Brześcia i S. 53) 1298 oryg., Mitk. 22: Syradia- w dok. Władysława Łokietka wydanym w S. wym. Wilhelmus advocatus Syradiensis. 54) 1299 oryg., KDW 814: Syradia - w dok. Władysława Łokietka położenie wsi Osiek (v.) określono: prope S. 55) 1308 oryg., Mitk. 24: Syradia - civitas. Władysław Łokietek wznawia przywileje kl. sulejowskiego, zaginione in exustione civitatis nostre S. 56) 1309 kop. współczesna, MPVat. II, 129 s. 109: Siracz - wzm. o Nicolao rectore ecclesie de S. 57) 1317 oryg., Ul. DKM 66 s. 240: Syracz - Władysław Łokietek stwierdza, że Cunko, mieszczanin z Brześcia, kupił część łanu u Janusza Cimis in hereditate Goslini... et aput dominam Hazkam scultecissam antique ciuitatis, relictam Cuncze de S., eciam mansum liberum cum dimidio. 58) 1330 oryg., Ul. DKM 69 s.244: Syradia - miejsce wystawienia dok. 59) 1331 R-k małopolski, MPH III, 193: Syradz - w opisie najazdu krzyżackiego wzm. o spaleniu castrum S. 60) 1339 Utes 175, 200, 245-246, 258, 263, 326, 369-372, 374-375: Siradia -wg zeznań świadków, wśród których byli: Mikołaj przeor sieradzkiego konwentu dominikanów i trzej bracia dominikanie, Bogumił wikary kościoła Św. Mikołaja w S., Paulus monetarius, civis seu opidanus de S. i Czesław Wojas, domicellus de S., podczas najazdu w 1331 r. Krzyżacy spalili i złupili miasto (oppidum) i zamek (castrum) S. wraz z kośc. par. Wszystkich Świętych oraz kl. i kośc. dominikanów. 61) 1339-1370 Mała kronika krakowska 351, por. MPH II, 626: Syradia - in terra Syradie. W opisie budowli Kazimierza Wielkiego wzm.: In terra Syradie ibidem firmum castrum. 62) 1344 kop. w MK XVI w., MK 85 f. 206; por. W. MRPS III, 22 s. 188: Szieradz - Kazimierz Wielki zwalnia mieszczan Brzeźnicy (v.) od opłat mostowych i targowych w Burzeninie (v.) i od wszelkich opłat, excepto tantum nostro theloneo salis in S. 63) 1347 kop. w MK XVI w., MK 54 f. 265; por. W. MRPS IV/3, 154 s. 351: Sijradia - miejsce wystawienia dok. 64) 1347 kop. XIX w., TP 3324 f. 182: Siradia - castrum et civitas. Kazimierz Wielki zatwierdza sprzedaż trzeciej części Molendini inter Castrum et Civitatem prope Ecclesiam S. Trinitatis ibidem in S. iacentis przez braci M. ... i Jakuba z S. Maciejowi młynarzowi z Kępy (v.). 65) 1349 oryg., Ul. DKM 72 s. 247; Syradia - miejsce wystawienia dok. 66) 1357 oryg., KDW 1354: Syradz - castrum antiquum. W przywileju Kazimierza Wielkiego dla dóbr arcbpstwa gnieźnieńskiego wzm. o zwolnieniu ludności od wszelkich ciężarów prawa książęcego, w tym ab edificacione castrorum de novo factorum vel faciendorum, preter castra antiqua, videlicet in Gnezna, in Lancicia (v.), in S. et in Nakel, que dum corruere contigerit, homines ecclesie quodlibet ipsorum castrorum de duabus stubellis asstricti sint reformare;... Etiam declarando adicimus, quod sicut Gneznensem archiepiscopum et suam ecclesiam invenimus in possessione et perceptione theloney decime septimane in infrascriptis oppidis et civitatibus nostris, videlicet... in S... ita eos volumus remanere perpetuo in perceptione huiusmodi decime septimane theloney supradicti. 67) 1362 kop. w MK XVI w., W. MRPS IV/3, 215 s. 355: Siradia - Kazimierz Wielki zwalnia mieszczan Stawiszyna wiozących sól z Bochni do Kalisza a solutione medii telonei dicti mostowe in... S. 68) 1364 kop. XIXw., TP 3344 f. 126: Syradia - na dok. Piotra Świnki, kasztelana spicymierskiego, dot. sołectwa wsi Dziebędów (v.), wydanym w S., wym. Teodoryk pleban sieradzki. 69) 1365 kop. w MK XVI w., MK 57 f. 306; por. W. MRPS IV/3, 229 s. 356: Siradiensis - civitas, Siradia -w dok. Kazimierza Wielkiego dot. wsi Bogmumiłów (v.) wzm., że leżała ona w pobliżu S. Wśród śwd. wym. Ulricus advocatus Siradiensis. 70) 1367 kop. 1501 r., Acta capit 1981: Siradia - w opisie uposażenia plebana w Szczercowie (v.) wzm. o cle versus Vratislaviam dictum przeczne czlo et ad partes dextras S. per viam, która prowadzi z Opoczna, Piotrkowa (v.), Inowłodza (v.) i Wolborza (v.). 71) 1369 kop. Pstrokońskiego z 1831 r., KDW 1618: Syradz - w przywileju Kazimierza Wielkiego dla miasta Koźminka i okolicznych 4 wsi wzm.: Volumus insuper, ut ... cives civitatis iam dicte atque villani villarum prescriptarum, a theloneo simul et a solucione forensi, dicta targowe, in nostris civitatibus videlicet in ... S. ... omnino fiant liberi et soluti. 72) 1373 kop. XIXw., TP 3344 f. 170: Siradiensis - Ulryk, wójt sieradzki, stwierdza, że przed radą miejską zastawił Piechonowi, synowi Szymona, pratum nostrum vulgariter dictum Niwa (v.) a fluvio, qui dicitur Blekosz (v.) usque ad rivulum in quo fuit antiquum molendinum in Starzecz (v.), cum duobus pratis vulgariter dictis Okronglice (v.). 73) 1374 kop. XIX w. z oryg., KRSW 460 D f. 194: Syradia, Syradz -w dok. lokacyjnym Kamieńska (v.) wzm., że miasto otrzymuje prawo niemieckie oraz targi tygodniowe na wzór S. 74) 1374 oryg., KDW 1709: Siradia - in terra Siradiensi. W przywileju koszyckim Ludwika Węgierskiego wśród castra et civitates sepedicti regni de quibus honores et iudiciales sedes procedunt i które król zobowiązuje się nadawać tylko tubylcom, w ziemi sieradzkiej wym. S. 75) 1375 oryg., KDW 1724: Syradia - miejsce wystawienia dok. 76) 1375 kop. z 1583 r., Koz. NZH II, 1: Siradia - zapis jw. 77) 1377 kop. XIX w., TP 3344 f. 172: Siradia - Drogosz, starosta sieradzki, przysądza kl. dominikanów w S. piscatorem in fluvio Wartha. 78) 1384 Janko z Czarnkowa, MPH II, 755: Syradia - wzm. o zjeździe szlachty w S. 79) 1385 kop. XVIII w., Kop. dom. sier. f. 179: Siradia - consules Siradienses zaświadczają, że Elżbieta, żona starosty sieradzkiego Drogosza, kupiła od Szymona zwanego Szigula unum macellum videlicet tertium a meridie versus occidentem pro novem marcas grossorum Pragensium. Dok. wydany w S. 80) 1387 oryg., KDW 1862: Syradia -w piśmie arcbpa Bodzanty do kleru polskiego wzm. o rektorze in S. 81) 1389 Rachunki 92: Syradia- 18 III ad totam diem dno procuratoris cum Lythwanis et familiae castri... (następuje wykaz wydatków); po obiedzie prokurator ruszył do Wiślicy dla przygotowania stacji dla króla przybywającego z S. do Wiślicy. 82) 1390 oryg., Hans. Urkdb. IV, 1034; kop. z początku XVI w., KDKr. I, 75: Czyrus (Hans. Urkdb), Czirus (KDKr.) -sieradzka ziemia w dok. Władysława Jagiełły dla kupców pomorskich wzm. o wprowadzeniu ceł w S. 83) 1390 trans. z 1552 r., MK 82 f. 58: Siradia - miejsce wystawienia dok., w którym Pechno Simonis civis de S. nadaje 2 kamienie wosku dominikanom sieradzkim. W dok. są wym. consules Siradienses, 84) 1390 trans. z 1552 r., MK 82 f. 54-55: Siradia - miejsce wystawienia dok., w którym Jan z Tęczyna, starosta sieradzki, zatwierdza darowanie jednego rybaka kl. dominikanów sieradzkich przez Hankę., wdowę po wójcie sieradzkim Stanisławie. 85) 1392 trans. z 1552 r., MK 82 f. 55: Siradia - miejsce wystawienia dok., w którym Michael cognominatus Brala de S. nadaje kl. dominikanów w S. swoją łąkę in Starzecz. 86) 1393 trans. z 1393 r. w kop. XIX w., TP 3344 f. 196-197: Siradia - miejsce wystawienia dok. 87) 1394 Rachunki 189: Siradia, Siradz - wzm. o S. 88) 1395 trans. z 1552 r., MK 82 f. 34-35: Syradia - miejsce wystawienia dok. 89) 1398 kop. XIX w., Rkps BJ 8059 f. 7: Syradia - arcbp Dobrogost śle pozdrowienia discreto viro rectori ecclesie in S.
90) XVI w. Ł. I, 428-432, 434: Siradia, Sieradz-civitas, wł. król., par. w m., dek. warcki, arch. uniejowski. 91) 1489 P. 174: Siradia. 1553-1576 P. 214: Sieradz - par. w m., pow, i woj. sieradzkie. 1563 P. 309: Siracz. 92) XIX w. SG X, 571-579: Sieradz-miasto powiatowe na lewym brzegu Warty, pow. sieradzki.
VI-VII w. o. a. na kępie położona na południe od gr. wśród łąk miejskich między Wartą a Żegliną w pobliżu tej ostatniej. Obok ceramiki ślady produkcji żelaza i kowalstwa, Kamińska, Sieradz wczesnośredniowieczny 41-43 oraz Chmielowska. Osada otwarta 73-82.
XI w. gr. stoż., na kępie położonej o 5 m wyżej od poziomu łąk miejskich, w pobliżu prawego brzegu Żegliny, pozostałość dawnego grodu, zbudowanego w drugiej połowie lub z końcem XI w., na miejscu istniejącej tu przedtem os. otwartej, która powstała ok. połowy XI w. lub nieco wcześniej, a przebudowanego w połowie (?) XIII w. i za czasów Kazimierza Wielkiego, Kamińska, Sieradz wczesnośredniowieczny 43-49, 57-58 oraz Kamińska, Badania na stanowisku 1, 83-109.
XI w. (pierwsza połowa)-XIII w. (początek). O. a. na nie istniejącej dziś kępie W bezpośrednim sąsiedztwie gr., na południowy wschód od niego, przekształcona w drugiej połowie XI w. w obwarowane podgrodzie pełniące funkcje rzemieślniczo-targowe, Kamińska, Sieradz wczesnośredniowieczny 47-55 oraz Chmielowska, Osadnictwo otwarte 111-149 oraz Łaszczewska, Wyniki badań 152-182.
XI w. (druga połowa)-XIII w. (początek). O. a. na nie istniejącej dziś kępie, położonej na północny wschód od gr., ze śladami produkcji hutniczej i kowalstwa, Kamińska, Sieradz wczesnośredniowieczny 47-49 oraz Chmielowska, Osadnictwo otwarte 111-149.
XI w. (druga połowa) -XIII w. (początek). O. a. na nie istniejącej dziś kępie, położonej na południowy zachód od gr. między nim a Żegliną, Kamińska, Sieradz wczesnośredniowieczny 47-49 oraz Chmielowska, Osadnictwo otwarte 11l-149.
1) 1136 kop. nasi, Łaszcz. 15: Zeraz, Ziraz - castellum. W bulli gnieźnieńskiej wym. wsie circa Z.: Sędziejowice (v.), Parzno (v.), Kluki (v.), oraz daniny de castello Z. 2) 1145 trans. z 1261 r. w trans. z 1324 r. w kop. z końca XVIII w., KDP I,1; KDW 393 fals., por. Kozł.-Budk. 39 i 40: Syras, Seradz - wzm. o S. 3) połowa XII w., Lewicki 142: S(i)radia - Sieradz został wym. w grupie takich miast, jak Kraków, Gniezno, Wrocław itp., które są nazwane „sławnymi stolicami i silnymi centrami, w których zebrane są dostatki rozmaitych krajów. Prócz tego zażywają one szacunku, ponieważ (przebywają) w nich uczeni wykształceni w dziedzinach nauk i religii rumijskiej. Rzemieślnicy ich są zręczni i obznajomieni ze swymi zawodami". 4) 1213 oryg., KDP III, 7: Syraz - miejsce wystawienia dok. 5) 1228 oryg., Zbiór dyp. mog. 6: Ziraz - na dok. Pakosława, wojewody sandomierskiego, wydanym dla kl. mogilskiego, wśród śwd. wym. Johannes castellanus de Z. 6) 1233 trans. z 1357 r., KDW 150: Syradia - arcbp Pełka wydaje statuty na synodzie odbytym w S. 7) 1239 oryg., Koch. CDMas 390 podejrzany: Siraz - miejsce wystawienia dok. 8) 1239-1242(?) trans. z 1404 r. i 1453 r., Koch. CDMas. 396 fals., por. Arnold, Władztwo 73: Syracz, Siracz (trans. z 1404 r.), Sijradz, Syradz (trans. z 1453 r.) -w dok. Konrada i Bolesława, książąt mazowieckich, wydanych w S., wym. jest Swebor, kasztelan de S. 9) 1241 Kr. wielkopolska, MPH II, 561; R-k wielkopolski, MPH III, 9; Siradia - wzm. o najeździe Tatarów na S. 10) 1242 oryg., Koch. CDMas. 427 podejrzany: Syiraz - miejsce wystawienia dok. 11) 1242 kop., KDP III, 21: Sieradz -w dok. Konrada, ks. mazowieckiego, wśród śwd.: Mestvione Capellano de S. 12) 1244 trans. w MK z 1629 r., KDP III, 23: Sierac - na dok. Bolesława Wstydliwego wym. Mikołaj palatinus de S. 13) 1245 trans. z 1533 r., KDP III, 24: Siraise - na dok. Bolesława Wstydliwego występuje Mikołaj, palatinus de S. 14) 1247 R-k wielkopolski. MPH III,13: Siradz - zajęcie S. przez Kazimierza kujawskiego. 15) 1250 oryg., Ul. DKM 13 s. 184; kop., KDP II, 445 (z błędnie odczytaną datą 1252 r): Syradz (Ul. DKM), Sieradz (KDP) - Kazimierz, ks. łęczycki i kujawski, wystawia dok. dla bpstwa włocławskiego in domo fratrum Praedicatorum in S. (tak kop., w oryg. błędny odczyt wydawcy: predictorum). 16) 1254 oryg., KDP II, 63: Sizaz-w dok. Kazimierza, ks. łęczyckiego i kujawskiego, wym. jest Stefan, kasztelan de S. 17) 1255 kop. z 1579 r., KDP II, 64: Siradz - Kazimierz, ks. łęczycki i kujawski, nadaje Marcinowi i Wilkinowi ciuibus de S. wś Wartę (v.) do lokowania. 18) 1261 Kr. wielkopolska, MPH II, 587: Siradia - zajęcie S. przez Leszka Czarnego i Ziemomysła. 19) 1262 trans. z 1357 r., KDW 402: Syradz - arcbp Janusz ogłasza statuta synodu, odbytego w S. 20) 1262 kop. XVI w.,.Pom. Urkdb. 193: Syradz, Siradz-pismo synodu sieradzkiego do Świętopełka, ks. pomorskiego. 21) 1262 oryg., Ul. DKM 28 s. 200: Siraz - miejsce wystawienia dok. 22) 1264 oryg., Ul. DKM 31 s. 202; KDP II, 87: Siraz - miejsce wystawienia dok. 23) 1265 kop. XX w., Rkps PAN Kr. 3508 f. 9: Sieradz - miejsce wystawienia dok. Leszka Czarnego. 24) 1266 trans. z 1281 r., KDP II, 90: Syracz- w dok. Kazimierza, ks. łęczyckiego i kujawskiego wzm. o S. 25) 1268 kop. z 1608 r., Dok. Imbr. 6: Siradia - Leszek Czarny wystawia dok. in communitate Siradiensi. 26) 1270 oryg., KDP II, 97: Syrazh - arcbp Janusz i bpi zebrani na synodzie w S. transumują 3 dok. 27) 1274 oryg., KDP II, 103: Syraz - Leszek Czarny, ks. sieradzki, na naradzie z baronami de reparacione pontium in S. reguluje sprawę współpracy ludności de villis vogboriensibus (Wolbórz, v.) przy naprawie mostów w S. 28) 1276 kop. w MK z 1579 r., KDP II, 106: Siradz - miejsce wystawienia dok. 29) 1276-1277 notatki z XIX w., TP 3324 f. 147 oraz TP 3323 f. 176,181: (Sieradz) - „Woyci w dawnych wiekach w Polszcze od r. 1276: Sieradz Woyt Miasta 1276, 1279, 1292" (3324 f. 147). „ad 1277 Sieradz miał nadane Prawo Magdeburg -bo iuż był Woytem w Sieradzu Wilhelm aż do r. 1292" (3323 f. 176). „Nadanie Praw w Sieradzkim"... „1277...Sieradz - Prawo Magdeburg Leszek" (bez podania źródła, 3323 f. 181). 30) 1279 kop. z Act. Terr. Sir., KDP I, 60: Syradia - miejsce wystawienia dok. 31) 1279 oryg., KDP I, 61: Siraz - miejsce wystawienia dok. 32) 1283 R-k Traski, MPH II, 849: Syradz - wzm. o castrum S. 33) 1283 reg. papieskie, Theiner I, 163: Siraz-castrum. W bulli papieża Marcina IV wzm.: Castrum, quod S. vulgariter nuncupatur. 34) 1284 oryg., KDW 536: Siraz - miejsce wystawienia dok. 35) 1286 oryg., KDP II, 128: Syradia, Syraz - miejsce wystawienia dok. 36) 1286 kop. XV w., KKK I, 88: Syradiense, Syradiensis - castrum, pons. W dok. Leszka Czarnego wydanym dla wsi kasztelanii Piątkowisko (v.) znajduje się wzm. dotycząca reperacji Castri et pontis Syradiensis. 37) 1287 oryg., KDP I, 67: Siradia, Siradz - miejsce wystawienia dok. 38) 1290 oryg., KDP II, 135; Siracz - Władysław, ks. kujawski i sieradzki, stwierdza, że zażądał od bpa dobrowolnej wpłaty 4 grz. z kasztelanii wolborskiej (v.) ad perficiendum Castellum novum in S. 39) 1292 trans. z 1341 r., Fiedler 15: Sijraz - miejsce wystawienia dok. 40) 1292 trans. z 1341 r., Fiedler 19: Syraz - miejsce wystawienia dok. 41) 1292 trans. z 1341 r., Fiedler 27: Syraz - miejsce wystawienia dok. 42) 1292 oryg., KDW 685: Syracz -w datacji dok. Przemyśla II wzm.: cum ad expedicionem processimus in S. ad regem Bohemie. 43) 1292 R-k małopolski, MPH III, 184: Syradz - wzm. o zdobyciu S. przez Wacława II. 44) 1295 oryg., KDP II, 156: Syradz - miejsce wystawienia dok. 45) 1295 oryg., KDP II, 157: Syradz - miejsce wystawienia dok. 46) 1295 kop. XVI w., C. Sir. inscr. 35 f. 255-257: Siradia - miejsce wystawienia dok. Władysława Łokietka dla wójtostwa w Warcie (v.), na którym występują Hernosius civis Siradiensis atque Wylhalmus advocatus ibidem. 47) 1296 kop. w MK XVI w. Malecz., Kilkanaście dok. nr 1, por. W. MRPS IV/2, 16134 oraz IV/3, 79 s. 344.- Siradia - miejsce wystawienia dok. Władysława Łokietka, na którym wśród śwd. występuje Vilhelmus advocatus Siradiensis - 48) 1296 oryg., Mitk. 20: Syradz - miejsce wystawienia dok. 49) 1296 oryg., Mitk. 21: Syradia, Syradz - civitas. Władysław Łokietek wznawia przywileje kl. sulejowskiego zaginione in exustione civitatis nostre S. 50) 1296 oryg., Pom. Urkdb. 546: Syradz - miejsce wystawienia dok. Władysława Łokietka. 51) 1298 oryg., KDP III, 70: Syraz-civitas. W dok. Władysława Łokietka, dotyczącym zamiany różnych wsi kl. sulejowskiego, wydanym w S., wzmianka: in Syradiensi ciuitate nostra. 52) 1298 kop., KDP I, 89: Syradz - Władysław Łokietek nadaje mieszczanom Radziejowa pełne prawo magdeburskie, w takim zakresie, jakie jest zawarte w przywilejach dla Inowrocławia, Brześcia i S. 53) 1298 oryg., Mitk. 22: Syradia- w dok. Władysława Łokietka wydanym w S. wym. Wilhelmus advocatus Syradiensis. 54) 1299 oryg., KDW 814: Syradia - w dok. Władysława Łokietka położenie wsi Osiek (v.) określono: prope S. 55) 1308 oryg., Mitk. 24: Syradia - civitas. Władysław Łokietek wznawia przywileje kl. sulejowskiego, zaginione in exustione civitatis nostre S. 56) 1309 kop. współczesna, MPVat. II, 129 s. 109: Siracz - wzm. o Nicolao rectore ecclesie de S. 57) 1317 oryg., Ul. DKM 66 s. 240: Syracz - Władysław Łokietek stwierdza, że Cunko, mieszczanin z Brześcia, kupił część łanu u Janusza Cimis in hereditate Goslini... et aput dominam Hazkam scultecissam antique ciuitatis, relictam Cuncze de S., eciam mansum liberum cum dimidio. 58) 1330 oryg., Ul. DKM 69 s.244: Syradia - miejsce wystawienia dok. 59) 1331 R-k małopolski, MPH III, 193: Syradz - w opisie najazdu krzyżackiego wzm. o spaleniu castrum S. 60) 1339 Utes 175, 200, 245-246, 258, 263, 326, 369-372, 374-375: Siradia -wg zeznań świadków, wśród których byli: Mikołaj przeor sieradzkiego konwentu dominikanów i trzej bracia dominikanie, Bogumił wikary kościoła Św. Mikołaja w S., Paulus monetarius, civis seu opidanus de S. i Czesław Wojas, domicellus de S., podczas najazdu w 1331 r. Krzyżacy spalili i złupili miasto (oppidum) i zamek (castrum) S. wraz z kośc. par. Wszystkich Świętych oraz kl. i kośc. dominikanów. 61) 1339-1370 Mała kronika krakowska 351, por. MPH II, 626: Syradia - in terra Syradie. W opisie budowli Kazimierza Wielkiego wzm.: In terra Syradie ibidem firmum castrum. 62) 1344 kop. w MK XVI w., MK 85 f. 206; por. W. MRPS III, 22 s. 188: Szieradz - Kazimierz Wielki zwalnia mieszczan Brzeźnicy (v.) od opłat mostowych i targowych w Burzeninie (v.) i od wszelkich opłat, excepto tantum nostro theloneo salis in S. 63) 1347 kop. w MK XVI w., MK 54 f. 265; por. W. MRPS IV/3, 154 s. 351: Sijradia - miejsce wystawienia dok. 64) 1347 kop. XIX w., TP 3324 f. 182: Siradia - castrum et civitas. Kazimierz Wielki zatwierdza sprzedaż trzeciej części Molendini inter Castrum et Civitatem prope Ecclesiam S. Trinitatis ibidem in S. iacentis przez braci M. ... i Jakuba z S. Maciejowi młynarzowi z Kępy (v.). 65) 1349 oryg., Ul. DKM 72 s. 247; Syradia - miejsce wystawienia dok. 66) 1357 oryg., KDW 1354: Syradz - castrum antiquum. W przywileju Kazimierza Wielkiego dla dóbr arcbpstwa gnieźnieńskiego wzm. o zwolnieniu ludności od wszelkich ciężarów prawa książęcego, w tym ab edificacione castrorum de novo factorum vel faciendorum, preter castra antiqua, videlicet in Gnezna, in Lancicia (v.), in S. et in Nakel, que dum corruere contigerit, homines ecclesie quodlibet ipsorum castrorum de duabus stubellis asstricti sint reformare;... Etiam declarando adicimus, quod sicut Gneznensem archiepiscopum et suam ecclesiam invenimus in possessione et perceptione theloney decime septimane in infrascriptis oppidis et civitatibus nostris, videlicet... in S... ita eos volumus remanere perpetuo in perceptione huiusmodi decime septimane theloney supradicti. 67) 1362 kop. w MK XVI w., W. MRPS IV/3, 215 s. 355: Siradia - Kazimierz Wielki zwalnia mieszczan Stawiszyna wiozących sól z Bochni do Kalisza a solutione medii telonei dicti mostowe in... S. 68) 1364 kop. XIXw., TP 3344 f. 126: Syradia - na dok. Piotra Świnki, kasztelana spicymierskiego, dot. sołectwa wsi Dziebędów (v.), wydanym w S., wym. Teodoryk pleban sieradzki. 69) 1365 kop. w MK XVI w., MK 57 f. 306; por. W. MRPS IV/3, 229 s. 356: Siradiensis - civitas, Siradia -w dok. Kazimierza Wielkiego dot. wsi Bogmumiłów (v.) wzm., że leżała ona w pobliżu S. Wśród śwd. wym. Ulricus advocatus Siradiensis. 70) 1367 kop. 1501 r., Acta capit 1981: Siradia - w opisie uposażenia plebana w Szczercowie (v.) wzm. o cle versus Vratislaviam dictum przeczne czlo et ad partes dextras S. per viam, która prowadzi z Opoczna, Piotrkowa (v.), Inowłodza (v.) i Wolborza (v.). 71) 1369 kop. Pstrokońskiego z 1831 r., KDW 1618: Syradz - w przywileju Kazimierza Wielkiego dla miasta Koźminka i okolicznych 4 wsi wzm.: Volumus insuper, ut ... cives civitatis iam dicte atque villani villarum prescriptarum, a theloneo simul et a solucione forensi, dicta targowe, in nostris civitatibus videlicet in ... S. ... omnino fiant liberi et soluti. 72) 1373 kop. XIXw., TP 3344 f. 170: Siradiensis - Ulryk, wójt sieradzki, stwierdza, że przed radą miejską zastawił Piechonowi, synowi Szymona, pratum nostrum vulgariter dictum Niwa (v.) a fluvio, qui dicitur Blekosz (v.) usque ad rivulum in quo fuit antiquum molendinum in Starzecz (v.), cum duobus pratis vulgariter dictis Okronglice (v.). 73) 1374 kop. XIX w. z oryg., KRSW 460 D f. 194: Syradia, Syradz -w dok. lokacyjnym Kamieńska (v.) wzm., że miasto otrzymuje prawo niemieckie oraz targi tygodniowe na wzór S. 74) 1374 oryg., KDW 1709: Siradia - in terra Siradiensi. W przywileju koszyckim Ludwika Węgierskiego wśród castra et civitates sepedicti regni de quibus honores et iudiciales sedes procedunt i które król zobowiązuje się nadawać tylko tubylcom, w ziemi sieradzkiej wym. S. 75) 1375 oryg., KDW 1724: Syradia - miejsce wystawienia dok. 76) 1375 kop. z 1583 r., Koz. NZH II, 1: Siradia - zapis jw. 77) 1377 kop. XIX w., TP 3344 f. 172: Siradia - Drogosz, starosta sieradzki, przysądza kl. dominikanów w S. piscatorem in fluvio Wartha. 78) 1384 Janko z Czarnkowa, MPH II, 755: Syradia - wzm. o zjeździe szlachty w S. 79) 1385 kop. XVIII w., Kop. dom. sier. f. 179: Siradia - consules Siradienses zaświadczają, że Elżbieta, żona starosty sieradzkiego Drogosza, kupiła od Szymona zwanego Szigula unum macellum videlicet tertium a meridie versus occidentem pro novem marcas grossorum Pragensium. Dok. wydany w S. 80) 1387 oryg., KDW 1862: Syradia -w piśmie arcbpa Bodzanty do kleru polskiego wzm. o rektorze in S. 81) 1389 Rachunki 92: Syradia- 18 III ad totam diem dno procuratoris cum Lythwanis et familiae castri... (następuje wykaz wydatków); po obiedzie prokurator ruszył do Wiślicy dla przygotowania stacji dla króla przybywającego z S. do Wiślicy. 82) 1390 oryg., Hans. Urkdb. IV, 1034; kop. z początku XVI w., KDKr. I, 75: Czyrus (Hans. Urkdb), Czirus (KDKr.) -sieradzka ziemia w dok. Władysława Jagiełły dla kupców pomorskich wzm. o wprowadzeniu ceł w S. 83) 1390 trans. z 1552 r., MK 82 f. 58: Siradia - miejsce wystawienia dok., w którym Pechno Simonis civis de S. nadaje 2 kamienie wosku dominikanom sieradzkim. W dok. są wym. consules Siradienses, 84) 1390 trans. z 1552 r., MK 82 f. 54-55: Siradia - miejsce wystawienia dok., w którym Jan z Tęczyna, starosta sieradzki, zatwierdza darowanie jednego rybaka kl. dominikanów sieradzkich przez Hankę., wdowę po wójcie sieradzkim Stanisławie. 85) 1392 trans. z 1552 r., MK 82 f. 55: Siradia - miejsce wystawienia dok., w którym Michael cognominatus Brala de S. nadaje kl. dominikanów w S. swoją łąkę in Starzecz. 86) 1393 trans. z 1393 r. w kop. XIX w., TP 3344 f. 196-197: Siradia - miejsce wystawienia dok. 87) 1394 Rachunki 189: Siradia, Siradz - wzm. o S. 88) 1395 trans. z 1552 r., MK 82 f. 34-35: Syradia - miejsce wystawienia dok. 89) 1398 kop. XIX w., Rkps BJ 8059 f. 7: Syradia - arcbp Dobrogost śle pozdrowienia discreto viro rectori ecclesie in S.
90) XVI w. Ł. I, 428-432, 434: Siradia, Sieradz-civitas, wł. król., par. w m., dek. warcki, arch. uniejowski. 91) 1489 P. 174: Siradia. 1553-1576 P. 214: Sieradz - par. w m., pow, i woj. sieradzkie. 1563 P. 309: Siracz. 92) XIX w. SG X, 571-579: Sieradz-miasto powiatowe na lewym brzegu Warty, pow. sieradzki.
Taryfa Podymnego 1775 r.
Sieradz, miasto, woj. sieradzkie,
powiat sieradzki, własność królewska, 260 dymów.
Czajkowski 1783-84 r.
Sieradz miasto, parafia sieradz,
dekanat warcki, diecezja gnieźnieńska, województwo sieradzkie,
powiat sieradzki, własność: brak informacji o właścicielu.
Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego 1827 r.
Sieradz, województwo
Kaliskie, obwód Sieradzki, powiat Sieradzki, parafia Sieradz,
własność prywatna. Ilość domów 221, ludność 2652, odległość
od miasta obwodowego -.
Słownik Geograficzny:
Sieradz, łac. Siradia, 1136 r. Ziraz, 1241 r. Chirask, 1261 r. Seradz, 1280 Syradz, 1284 r. Siraz, miasto powiatowe gub. kaliskiej, stolica dawnej ziemi i księstwa t. n., leży na lew. brzegu Warty, przy zbiegu Warty z Zagliną (Żegliną), właściwie odnogą Warty, na wzgórzu wznies. 448 st. npm. a 33 st. nad poziom Warty, pod 51°35°2" szerok. półn. i 36°25'5" dług. wschod. od Ferro. Odl. 180 w. (około) od Warszawy, 57 w. od Łodzi a 48 w. od Kalisza. Leży na trakcie łączącym te miasta. Projektowana dr. żel. łódzko-kaliska przechodzić ma przez S. Drogi bite łączą S. z Turkiem (53 w.) i Wieluniem (43 w. odl.). Miasto posiada kościół par. murowany i podominikański, ochronę dla dzieci, szpital św. Józefa na 30 łóżek, dom schronienia dla 6 starców, szkołę miejską 2-klas. męzką, szkołę 1-klas. żeńską, szkołę prywatną męzką, więzienie karne, sąd pokoju okr. III, urząd powiatowy, magistrat, urząd pocz. i telegr., 487 dm., 5977 mk. W 1827 r. było 221 dm., 2652 mk. W 1858 r. było 81 dm. murow.,269 drewn. Ubezpieczenie od ognia wynosiło 274,190 rs. Dochód kasy miejskiej wynosił 2767 rs. Na 5430 mk. było 1728 żydów i 242 Niemców. Z zakładów przemysłowych istnieje tu fabryka narzędzi rolniczych, igieł i szpilek, kilka garbarni i cegielni. W ciąga roku odbywa się w S. 6 jarmarków. Najważniejszy bywał na WW. Świętych na kożuchy i kamienie młyńskie. S. należy do najstarszych grodów wielkopolskich. Kazimierz W. uwalniając w 1354 r. dobra arcyb. gnieźn. od robót i posług koło zamków, wyłącza z tego uwolnienia „castra antiqua" Gniezno, Łęczycę, Sieradz (Syradz) i Nakło (Kod. Wielk. Nr. 1354). Długosz w opisie geogr. Polski wymienia S., Pyzdry i Poznań jako trzy główne miasta nad Wartą. Najważniejszą wzmiankę o S. mieści potwierdzenie dóbr i dochodów arcyb. gnieźn. przez Innocentego II w 1336 r. (Kod. Wielkp., Nr. 7), wymieniając między innemi i „Ziraz". Po śmierci Krzywoustego (1138 r.) przy rozdziale państwa dostaje się ziemia krakowska z Sieradzem i Łęczycą Władysławowi. Po usunięciu Władysława (1146) S. wraz z całą dzielnicą Władysława dostaje się Bolesławowi. Wielkopolską zaś a więc i późniejszą ziemią sieradzką (bez zamku) rządzi Mieszko. Uposażając w 1145 r. klasztor cystersów w Lądzie wymienia, w ciekawym dokumencie (znany z potwierdz. Bolesława w 1261 r., Kod. Wielk., Nr. 393), wsi, których ludność obowiązaną była między innemi „rete trahere inter Seradz et Wladislau". Zdaje się, że książęta panujący w Krakowie nie utrzymali swych praw do Sieradza i Łęczycy, które dzieliły losy prowincyi, w skład których wchodziły. Gdy Leszkowi dostał się tron krakowski, Konrad z Mazowszem i Kujawami posiadł i Sieradz. W 1239 r. Konrad potwierdza w Sieradzu (Siradz) przywileje kościoła płockiego. Między obecnemi są synowie księcia: Bolesław i Ziemowit, Fulko arcyb., wojewoda łęczycki i Wszebor, kasztel. „de Syradz" (Kod. Mazow.). Zaraz po śmierci Konrada syn jego Kazimierz, nie czekając pogrzebu ojca, owładnął główne grody: Sieradz, Spicymierz i Rozprzę. W 1254 r. więzi on na zamku sieradzkim brata Ziemowita z żoną Giertrudą. W 1262 r. synowie Konrada: Leszek i Ziemomysł powstali przeciw ojcu i owładnęli zamek sieradzki i łęczycki. Leszek zwany Czarnym obejmuje ziemię sieradzką i przybiera po śmierci ojca tytuł księcia. W dokum. z 1265 r. występuje „Lestko dux Syradiensis" w otoczeniu dworu złożonego z dostojników („baronibus nostris"), między któremi jest Predvoyus kasztelan, Ubyslaus sędzia, Zandywoyus pincerna. W 1270 r. odbywa się w S. synod biskupi pod przewodnictwem Janusza, arcyb. gnieźn. Zjechali wtedy biskupi: krakowski, wrocławski, poznański, lubuski, płocki. Zostawszy księciem krakowskim pisze się Leszek w dokum. z 1280 r. „Lestco dux Cracovie et Sandomirie et de Syradz" i w końcu dodaje, iż przykłada pieczęć sieradzką „sigilli nostri quo utimur de Syradz" (Kod. Małop., II, 149, 150). W 1271 r. Otto i Żegota Toporczykowie uprowadzają do S. i osadzają, za zgodą Leszka, w zamku jako więźnia bisk. krakowskiego Pawła z Przemykowa. Interwencya energiczna arcyb. gnieźnieńskiego uwalnia więźnia. W 1275 r. przybywa do S. Bolesław ks. krakowski, by pogodzić Leszka z opuszczającą go małżonką (Gryfiną). Po śmierci Leszka w 1288 r. księstwo sieradzkie obejmuje młodszy brat Władysław (Łokietek), którego już w 1278 r. Bolesław, ks. mazowiecki, nazywa w potwierdzeniu posiadłości klasztoru w Jeżowie księciem sieradzkim („Cum enim in expedicione in Polonia cum dilecto fratre nostro domino Wladislao duce Syradie prellaturi contra principem Henricum ducem Glogowie prope Crivin castrum fuissemus"; Kod Wielk., Nr. 477). Władysław choć wcielił księstwo sieradzkie w całość państwa, zachowuje w aktach ten tytuł dawny. Potwierdzając posiadłości cystersów sulejowskich w 1308 r. powiada „Lazów, Baldrzychow et Dambrowska sitis in ducatu siradiensi" (Kod. Małop., II). Ważność S. spowodowała, iż Wacław czeski, wtargnąwszy do Polski w 1292 r., plądruje okolice S. i wraz z Ottonom brandeburskim oblega miasto i zdobywa lecz bez zamku, który, obronny z natury i silną mający załogę, oparł się nieprzyjaciołom. Dawniejsze tatarskie napady (1241, 1278) więcej zapewne przyniosły szkody okolicy niż miastu. Dopiero najazd krzyżacki, prowadzony przez Wincentego z Szamotuł w 1331 r., sprowadził ciężką klęskę na miasto. Najezdcy zrabowali domy a następnie zapalili, ludność w części wymordowali, nieszczędząc ni duchownych ni kobiet. Uległ i klasztor dominikanów, którego przeor Mikołaj, przebywając przedtem w Elblągu, znał się z rabującym klasztor komturem Hermanem, napróżno błagał o względy dla kościoła i klasztoru. Krzyżak odpowiedział mu po prusku „nie rozumiem". Kazimierz Wielki odbudował zrujnowany zamek i podniósł zniszczone miasto i otoczył je murami. Zapisał on testamentem księstwo sieradzkie swemu wnukowi Kazimierzowi, ks. szczecińskiemu, lecz zapis ten uległ zmianie. Przy końcu XIV w. S. staje się miejscem zjazdów politycznych. W 1383 r. zbierają się dostojnicy i szlachta możniejsza dla narady co do wyboru nowego króla. Przybyło z Węgier poselstwo zrzekło się w imieniu królewny Maryi jej praw do tronu na rzecz drugiej córki Jadwigi. Na następnym zjeździe w tymże roku wystąpili jako kandydaci: Ziemowit, ks. mazowiecki, i Władysław, ks. opolski. Ostatecznie zgodnie z układem Koszyckim obwołano królową Jadwigę. W r. 1432 r. uznano na zjeździe panów syna Jagiełły, Władysława II następcą. W 1436 r. zatwierdzono tu pod przysięgą pokój zawarty z Krzyżakami. W 1445 r. po śmierci Warneńczyka zebrani panowie uznali królem Kazimierza Jagiellończyka. W 1452 r. przybyli na zjazd do S. posłowie z Litwy, domagając się ustąpienia Litwie ziemi łuckiej i Podola. Zjazdy te odbywają się prawie naprzemiany w Piotrkowie i S. Prócz wymienionych odbywały się jeszcze w latach: 1425, 1432, 1434, 1435, 1437, 1447, 1450, 1456, 1475, 1479. Następnie przenoszą się do Piotrkowa. Na pierwszą połowę XV w. przypada moment największego znaczenia politycznego a zapewne i materyalnej pomyślności S. Z tego czasu pochodzą fundacye kościelne, jak utworzenie kollegiaty (1432) przy kościele parafialnym, szpitala i kościoła św. Ducha (1416 r.). Pożar 1447 r. zniszczył miasto. Cyfry opłat miejskich wskazują, że w końcu XV w. S. nie różnił się ludnością i zamożnością od Warty i Wielunia. W ciągu XVI i XVII w. jest S. ogniskiem politycznym i sądowym województwa sieradzkiego. Sejmiki odbywają się jednak w Szadku zaś w S. tylko sądy i popisy rycerstwa. Wojny szwedzkie, w ciągu których kilka razy był zamek sieradzki zajmowany i opuszczany przez nieprzyjaciół, zrujnowały niezbyt zamożne miasto. Do reszty zniszczyły je wojska Karola XII. Ludność, utrzymująca się z rolnictwa przeważnie, nie mogła śród ciągłych zmian politycznych dojść do większej zamożności. Za czasów pruskich dopiero umieszczenie w S. władz sądowych i administracyjnych wprowadziło nowy żywioł do miasta. Według Holschego około 1800 r. S. był źle zabudowany, ludność przeważnie rolnicza, mury i wały w ruinie. Z władz mieściły się: sąd, sędzia śledczy, urząd powiatowy, urząd podatkowy. Za księstwa warszawskiego jest miastem powiatowym w departamencie kaliskim, ma 2200 mk. Po utworzeniu królestwa jest miastem obwodowym, ma fabrykę sukna (około 1820 r.). Sądy i sejmiki. Zdawna odbywały się w S. sądy wiecowe (iudicia ordinaria, generalia) dla wojew. sieradzkiego i ziemi wieluńskiej. Przewodniczyli tym sądom dostojnicy (arcybiskup, wojewoda, niekiedy król). Pozostały po nich akta od 1386 do 1438 z przerwami (brak 21 lat); od 1439 do 1539 zaginęły, od 1540 do 1577 r. przechowały się z 12 lat pojedynczych. Z chwilą ustanowienia trybunału w Piotrkowie działalność tych sądów ustała. Sądy podkomorskie graniczne istniały do 1792 r. Akta przechowały się w Piotrkowie od 1596 do 1651 r. Sądy grodzkie, starościńskie, dla powiatu sieradzkiego i szadkowskiego, rozwinęły się zapewne dopiero w XIV w. Akta ich przechowały się od 1405 do 1729 r. W drugiej połowie XV w. obok sądu grodzkiego powstaje w S. sąd ziemski, którego akta przechowały się od 1386 r. Jednocześnie zapewne rozpoczynają się zjazdy szlacheckie dla wyboru sędziów i urzędników ziemskich. Sejmiki dla wyboru posłów z wojew. sieradzkiego odbywają się w Szadku ale pospolite ruszenie zbiera się pod Sieradzem. W 1622 r. we wtorek po przewodniej niedzieli zebrało się z czterech powiatów 796 szlachty; na nieobecnych nałożono 500 grzyw. kary. W 1806 r. w grudniu stanęło, także z 4 powiatów, 1350 głów (9 chorągwi) pospolitego ruszenia. Dekretem z 16 marca 1816 r. wyznaczony został S. na miasto sejmikowe. W 1818 r. odbył się pierwszy sejmik, na którym obrano posłem Józefa Walewskiego z Charłupi. W 1791 r. 10 sierpnia rozpoczął swe czynności nowo ustanowiony w S. sąd apelacyjny wydziału sieradzkiego dla 16 miast królewskich (S., Piotrkowa, Wielunia, Szadka, Radomska, Ostrzeszowa, Szczercowa, Tuszyna, Sulejowa, Pajęczna, Brzeźnicy, Bolesławca, Grabowa, Mstowa, Sokolnik); czynności jego trwały krótko. Akta dawnego sądu miejskiego (radzieckiego) przechowały się od 1432 do 1795 r. Zbiór wyroków starościńskich, wskutek apelacyi w sprawach miejskich, przechował się z lat 1570 do 1642 r. Komisya dobrego porządku czynną była w S. od 1789 do 1792 r. Akta jej spłonęły w pożarze miasta 1800 r. Zamek sieradzki stał zapewne w miejscu odwiecznego grodu, założonego między dwoma odnogami Warty i otoczonego bagnami. Wspomniane powyżej dziejowe wypadki, odnoszące się do S., miały za widownią zamek. Choć od połowy XV w. znaczenie S. jako ogniska politycznego maleje, w zamku sieradzkim pojawiają się od czasu do czasu to dostojni goście, jak Elżbieta, żona Kazimierza Jagiellończyka przebywająca tu w 1454 i 1455 r., to znowu polityczni więźniowie, jak Eliasz, syn wojewody wołoskiego, osadzony tu w 1433 r. przez Jagiełłę, to znowu w 1566 r. siedzi tu Joachim Synebann z Wismaru. W 1578 r. za starosty Zebrzydowskiego zamek spłonął, przyczem zginęło 10 ludzi. Następny starosta Bykowski odbudowywał powoli, lecz w 1593 r. dach się w nocy zawalił. O złym stanie budowli twierdzi fakt, iż tenże Bykowski wywiózł z zamku archiwa do kościoła WW. Św., aby były bezpieczne. W nocy z 3 na 4 listopada 1655 r. zajęli zamek Szwedzi, odebrali go Sieradzanie (szlachta), w 1656 r. znowu zajęli go Szwedzi by oddać w 1659 r. przez kapitulacyą (w sobotę przed Ziel. Sw.) Sieradzanom. Jan Wężyk, ststa, wyporządził w części zamek. Szwedzi, w latach 1703 do 1706 zamek kilka razy zajmowali i opuszczali. W 1707 r. dnia 1 września zagajono tu posiedzenie trybunału koronnego. W 1742 r. zamek tak był zrujnowany, iż księgi grodzkie przeniesiono do kościoła kollegiackiego, sądy zaś odbywały się w klasztorze dominikanów. Stanisław z Głogowy Kossowski zostawszy starostą (od 30 grud. 1762 r.) zajął się naprawą zamku, lecz jej nie ukończył. Sejmik sieradzki w 1792 r. uchwalił rozebranie zamku i wystawienie z tego materyału pomieszczenia na archiwum. W 1800 r. zaczęto rozbierać mury, przyczem pokazały się bruki pod trzyłokciową warstwą ziemi, znaleziono wiele kul kamiennych i starej broni i pieniędzy, nabytych przez handlarzy żydowskich. Kościoły. Przy zamku zdawna stał drewniany kościółek św. Trójcy (capella seu oratorium), przy nim od 1432 r. istniała kollegiata, złożona na początku XVI w. z proboszcza, pięciu kanoników i kilku wikaryuszów. Proboszcz za uposażenie miał wś Dzierzążną, którą Władysław Jagiełło nadał w 1432 r. Kanonicy posiadali na mocy dawniejszego przywileju, zagubionego a wznowionego przez Zyg. Augusta, wś Ocinę (Lustr. V, 122) a raczej tylko czynsze i niektóre robocizny, bo folwarku w niej nie było. Proboszcz brał też dziesięciny ze wsi Bartochowa i 2 grzyw. z dochodów zamku sieradzkiego. Kanonicy (prebendarze) mieli swe domy, dziesięciny ze 7 wsi okolicznych i 20 grzyw. z cła królewskiego w Sieradzu, do podziału. Kościół ten zapewne w czasie wojen szwedzkich uległ zniszczeniu. W 1683 r. stał w ruinie. Skutkiem tego arcyb. Teodor Potocki przeniósł w 1729 r. kollegiata do kościoła paraf.; kościółek zamkowy został rozebrany w 1786 r. Klasztor dominikanów i kościół p. w. św. Stanisława założony został w 1260 r. przez Kazimierza, ks. kujawskiego i sieradzkiego. W 1331 r. zrabowany i zniszczony przez Krzyżaków. Klasztor przechował przywileje z 1337 r. na rybaka na Warcie, z 1383 r. na jatkę w mieście i z 1392 r. nadanie łąki. Władysław Jagiełło w 1416 r. nadał klasztorowi piątą miarę słodu z młyna sieradzkiego z miar królewskich, a w 1425 r. w Wolborzu nadał ogrody, place, czynsze, role, 2 jatki. Kazimierz Jagiellończyk uwolnił w 1454 r. 2 domy z ogrodami, należące do klasztoru, od ciężarów (Lustr. V, 122). Potwierdzenia praw i przywilejów posiadał z 1416 r., 1425, 1467, 1552 i 1562 r. Klasztor istniał do 1864 r. W kościele, który przez częste przebudowy zatracił pierwotne kształty, przechowała się w jednym z ołtarzy rzeźba drewniana, przedstawiająca zdjęcie z krzyża (z XV lub XVI w.). Tu pochowani byli książęta sieradzcy, których grobowiec spustoszyli podobno jeszcze Krzyżacy w 1331 r. Do późnych pomników należy grobowiec sieradzkiej rodziny Walewskich z kilku tablicami. Kościół par. p. w. W. Św., patronatu królewskiego, powstał zapewne później od zamkowej kaplicy, może dopiero wraz z nadaniem miastu prawa magdebur. Do par. należały w 1521 r.: Monice, Wiechucice, Bogumiłów, Sokołów, Kusnie, Dąbrówka, Jeziory, Kłocko, Rakowice (duplex), Mnichów. Przy kościele był pleban, 2 wikar., szkoła za miastem, 7 ról kmiecych (septem areas cmethonales cum hortis), folwark (speciale praedium) przyległy rolom, sad z ogrodami; siedzi tu 8 kmieci, 9 na placu królewskim,każdemu wydzielono po pół łana z folw. plebańskiego. Ma pleban też pole Poświętne zwane. Kmiecie dają czynszu po pół grzyw., 15 jaj, koguta. Prócz tego na folw. plebana obowiązani są pole pod zasiew dwu korcy zboża uprawić, zasiać i zebrać i zwieść do spichrza księdzu. Dziesięciny dają kmiecie i wójt plebanowi. Z połowy ról miejskich (30 łanów bez ćwierci) dają maldraty (daniny zbożowe) kanonii i preb. gnieźnieńskiej, po 16 korcy żyta, 18 kor. owsa, trzy kor. pszenicy i 6 groszy z łanu; z drugiej połowy ról dają do zamku sieradzkiego. Miał też pleban dwie łąki, na jednej, nad rzką Zaglinną, siedział rybak dostarczający ryb i płacący 15 gr. czynszu. Mieszczanie dawali pleb. tylko kolędę po groszu z placu (komornicy po pół grosza); pobierał też dochody z cła królewskiego co dziesiąty tydzień i z cechów miejskich co kwartał, po 3 grosze od każdego. Przy kościele była altarya św. Trójcy, uposażona przez plebana z Wróblewa a erygowana przez Jana ze Sprowy, arcyb. gnieźn. Ów pleban dał na to miastu 230 dukat. węgier., za które zakupiono łan jeden, ćwierć łanu i dwa ogrody podmiejskie. Z dochodów, jakie przynosiły te posiadłości, wypłacano dla altaryi po 6 grzyw. (po 48 gr.). Do kościoła tego przeniesiono w 1729 r. kollegiatę, która istniała do 1819 r. Kościół sam częścią z cegły, częścią z kamienia wystawiony, nie wydaje się starszym po nad XIV wiek. Nad częścią kapłańską jest sklepienie włoskie, nad nawą i krużgankiem pułap z desek. Przy ścianie szczytowej stoi z boku wieża. Dwa rzędy kolumn dzielą go na trzy nawy. Wewnątrz 6 ołtarzy. Ołtarz św. Anny uposażył dla bractwa św. Anny, które tu zaprowadził, Dymitr Solikowski, promotor bractwa. Ołtarz N. P. Maryi należy do bractwa szkaplerznego, fundowany w 1675 , r. przez ks. Witkiewicza. Ołtarz Aniołów Stróżów należał do oddzielnego bractwa. Przy kaplicy Chrystusa Pana było 5 mansyonarzy i stare mieszczańskie bractwo, literackiem zwane w XVI w. Ołtarz dawniej P. Maryi Studziańskiej, dziś św. Józefa, należał do cechu szewckiego i miał swego kapelana. Zniszczony przez pożar od piorunu w 1645 r., został odbudowany w 1648 a wreszcie w 1835 i 1858 r. Z zabytków dawnych jest tylko monstrancya i kielich z XV w., fundacyi niejakiego Maczudy. Szpital z kościołem św. Ducha został założony w 1417 r. przez Marcina z Kalinowy Zarembę, kasztel. sieradzkiego, i oddany pod zarząd miechowitom. Na uposażenie dał założyciel wieś Garbów, którą syn następnie odebrał. Po zniesieniu miechowitów kościółek drewniany z trzema ołtarzami przeniesiono na cmentarz. Odnowiony w 1835 r. Kaplica św. Marcina pod zamkiem, w 1426 r. do zamku przeniesiona, zgorzała wraz z zamkiem w 1588 r. Kościół św. Mikołaja na przedmieściu krakowskim, wspominany już w 1447 r., był drewniany, miał trzy ołtarze, stał na roli plebańskiej. Popadł w ruinę i został rozebrany w 1812 r. Szkoła przy kościele parafialnym istniała zdawna, ale z czasem podupadła. W początkach XVI w. (1521 ?) sprowadzono do niej nauczycieli z akademii krakowskiej. Jakub Uchański nadał jej dziesięciny stołu arcyb. z Zapusty Małej i Wielkiej. Obok tego istniała szkoła miejska, o której akta miejskie wspominają już 1407 r. i podają imiona kilku rektorów z XVI w. (bakałarze akad. krakow). W 1793 r. ks. Balcer Pstrokoński, kanon. kaliski, utworzył przy szkołach kaliskich bursę młodzieży wojew. sieradzkiego i oddał ją pod zarząd kapitule (Lauda kapit. kalis. 1790, 96 r., str. 8). Dominikanie, mający tu licznie osadzony klasztor (do 30 księży zakonników), zajmowali się także zdawna nauczaniem młodzieży. Akta ziem. sieradzkiej wymieniają w 1426 r. Michała, który był „rector artium in claustro siradiensi". W klasztorze tym pobierali początkowo nauki znakomici przedstawiciele ziemi sieradzkiej, jak Maciej Pstrokoński i dwaj Łubieńscy (Maciej i Stanisław). Jezuici zamierzali otworzyć tu kollegium, lecz kassacya zakonu stanęła na przeszkodzie. Ani komisya edukacyjna ani rząd królestwa polskiego nie utworzyli w S. szkół średnich. Wieluń, Kalisz i Piotrków zaspakajały potrzeby edukacyjne ziemi sieradzkiej. S. wydał kilku ludzi, którzy zostawili po sobie ślad w dziejach piśmiennictwa. Są to: Cypryan z S., zwący się później Bazylikiem, tłumacz dzieła Modrzewskiego; ks. Dymitr Solikowski, z rodziny wójtów sieradzkich, humanista, pisarz, arcyb. lwowski; Wawrzyniec z S., autor rozprawy o sporze Górskiego z Herbertem i kilku pisarzów teologicznych i kaznodziejów. Urządzenia miejskie. Nadanie prawa niemieckiego S. nastąpiło prawdopodobnie za rządów księcia Kazimierza kujawskiego (†1268). Na akcie z 1276 r., wydanem przez ks. Leszka Czarnego w Sieradzu, podpisany jest jako świadek „Vilelmus advocatus" (Kod. Mucz. Rzysz., XV, 92). Władysław Łokietek nadając prawo niemieckie dla Radziejowa w 1298 r. powiada, iż daje mu takie prawa jakie mają: Włocławek, Sieradz i Brześć (Kod. Mucz. i Rzysz., I, 158); Włocławek otrzymał nadanie to od Kazimierza kujawskiego. Przywilej erekcyjny nieznany. Akta sądu radzieckiego przechowały się od 1432 r. Miasto posiadało zdawna skład soli, który wypuszczało w dzierżawę, jak świadczą akty z 1482, 1504, 1524 r. Rząd pruski wymurował oddzielny magazyn solny, który trwał do 1807 r. Przywrócony w 1822 r., trwał do ostatnich czasów. Łaźnia wójtowska wspominana w aktach od 1420 r., miejską nadał król Zygmunt August w 1557 r. pozwalając do niej sprowadzić wodę kanałami królewskiemi bez opłaty. W aktach 1578 r. wspomnianą jest łaźnia szpitalna. Do połowy XVII w. istniała postrzygalnia i folusz sukienny na Warcie. Upadły przemysł sukienniczy wznowiono przez założenie w 1822 r. fabryki (Harrer i Spółka) o 200 wrzecionach. Pomimo dwukrotnej pogorzeli (1824 i 1832 r.), na nowo w ruch puszczona, nie utrzymała się długo. Przemysł nożowniczy istniał już w XV wieku, później nie ma żadnych śladów. Jarmarki były nadane pierwotnie dwa: na św. Trójcę i na W W. Św., jak świadczy potwierdzenie królewskie z 1450 r. wydane w Sieradzu. Oprócz fosy otaczającej zamek i fos przy miejskich murach, istniał jeszcze kanał od wsi Tyczyna się ciągnący, przeszło milę długi, który prowadził wodę dla młynów: królewskiego, dominikańskiego, wójtowskiego, miejskiego, folusza i blichu. Kanał ten pochodził podobno z czasów Kazimierza W. Mury obronne miejskie wspominane są dopiero w aktach miejskich i grodzkich z XV w. W murach były trzy bramy: Krakowska, Warcka, Grodzka. Dwie ostatnie zniszczały już w XVIII w.; krakowska stała jeszcze w 1800 r. Podług lustracyi z 1676 r. wały miejskie miały długości 2563 łokci. O mostach pod Sieradzem wspomina akt ks. Leszka z 1274 r., w którym nadaje pewne przywileje mieszkańcom kasztelanii wolborskiej za pomoc udzieloną przy budowie mostów sieradzkich (Kod. Mucz. i Rz., II, 89). Ludność miasta była róźnoplemienną. Kupcy i rzemieślnicy, z kunsztowniejszych gałęzi pracy, byli najczęściej cudzoziemcy. W aktach miejskich spotykamy w XVI i XVII w. rodzinę Ansów z Norymbergi, puszkarzów i mieczników; z Wrocławia pochodziła rodzina Mazerów, złotników i kupców, znana w XVI w., istniejąca jeszcze w połowie XIX w. Niemcem też był złotnik Krzysztof Schmit w połowie XVI w. Ze Szkocyi osiadła w XVII w. tu szlachecka rodzina Burgen, zwących się zwykle Auchterlang. W 1724 r. Kazimierz Auchterlang jest kapitanem załogi częstochowskiej. Pomiędzy kupcami spotykamy w XVII wieku Jerzego Mortona, Tomasza Hamiltona, Eremiana Euglisa. Żydzi mieszkają tu zdawna. W 1446 r. jest już ulica żydowska. W 1454 r. żyd Marek pożycza trzy grzyw. i fertona Janowi Gotunie pod zastaw domu, innemu znów dwie grzyw. pod zastaw ogrodu. W 1518 r. żyd Jakub kupuje dom z 14 grzyw.; inny żyd Józef z żoną Heleną nabywają dom za 7 grzyw. W 1569 r. Zygmunt August wydał rozporządzenie zabraniające żydom osiedlać się w S., nabywać domy i trudnić się handlem. Do 1794 r. zakaz ten trwał w całej sile. Dopiero na początku obecnego stulecia zaczęli napływać żydzi. Pierwszą kamienicę nabył w 1815 r. kupiec sukienny Izrael Fajans za 13,000 złp. W 1825 r. wyszło rozporządzenie rządowe, dozwalające żydom mieszkać na ulicach: Sukienniczej, Wodnej, Podwalu i Porzeczu, a następnie i Warszawskiej i drugim Rynku. W r. 1827 mieszka już 595 żydów. Ludność ogólna miasta zapewne nie przechodziła w przeszłości 3000. W księgach miejskich przy wzmiance o morowem powietrzu w 1581 r. powiedziano, że na tysiąc ledwo jeden przy życiu pozostawał. Metryki kościoła paraf. (przechowane od XVI w.) mówią o zarazie z 1654 r., że prawie 2000 ludzi zeszło ze świata. Zaraza z 1708 do 1710 r. zabrała ze świata 128 rodzin mieszczańskich, w skutek czego, wedle ksiąg grodzkich (Sirad. Castr. Relat., 69, f. 315), deces z miasta w hibernie pokazuje się 3666 złp. Z 75 pól miejskich tylko 27 obsianych. Domy puste lub porozbierane. Według ksiąg pobor. z 1489 r. dochód z miasta i należących do niego wsi (opłaty na św. Marcin uiszczano) wynosiły 61 grzyw. 7 gr. 9 den. Z danin zbożowych (małdraty) wpłynęło do zamku: 45 korcy pszenicy sprzedanej po 4 gr., 205 kor. żyta po 11 gr., owsa 246 kor. po groszu, co wynosiło razem z dodatkowymi 1 grzyw. 19 gr., 16 grzyw. 33 gr. Cło sieradzkie dawało 6 grzyw., wypłacanych kwartalnie kapelanom kaplicy zamkowej. Za stacyo płaciły wsi do S. (zamku) należące 8 grzyw. 1 gr. 12 den. Ogólny dochód wynosił 91 grzyw. 42 gr. 3 den. W 1563 r. 162 rzemieśl. płaciło szosu 116 fl. 24 gr. (Pawiński, Wielkop., II, 174, 309). W 1562 r. poradlne, płacono do zamku z 11621 łanów, wynosiło 77 zł. 15 gr. Dochody z miasta i przedmieść 450 zł. 3 gr., daniny zbożowo wartości 171 zł. 20 gr., z młyna dzierżawionego przez sędziego ziems. sieradz. Bużeńskiego 355 zł. 13 gr. (Lustr. V, 121). W 1570 r. było w S. 20 sukienników, 13 jatek rzeźniczych, 4 mieczników, 3 nożowników,2 łaźnie, 3 folusze, 3 aptekarzy (?), 336 dm. miejskich i 40 dm. duchownych (Niemcewicz, Podróże histor., 514). Czopowe, w ilości 8 złp. od beczki piwa, płacono w 1719 r. od 83 warów. Według lustracyi starostwa z 1616 r. czynszu św.-Marcińskiego z domów płacą mrk 12 a świątecznego mrk 14; stempnego piwa dają beczek 8; beczkę śledzi na post; owsa wszystko miasto daje na św. Marcin korcy 90 miary wierzchowatej, kładąc korcy wierzchowatych 4, nastrychowanych 5. Jatek rzeźniczych bywało 13, teraz 12, z każdej dawają po 4 kamienie łoju. Przedmieszczanie sieradzcy dają na każdy św. Marcin ze zrzebi 111, i 2 kwarty, z każdego zrzebia żyta po kor. 20 miary wierzchowatej; pszenicy z każdego zrzebia miarą wierzchowatą po kor. 4; owsa z każdego zrzebia po kor. 24 wierzchowatych. Rybaków jest 3, każdy płaci po złp. 2; saczników jest 24, którzy razem płacą złp. 10 (T. Sir. Lib. 82, oblata a. 1759, p. 313). W 1765 r. miasto Sieradz płaci czynszu św.-Marcińskiego złp. 200. Owsa św.-Marcińskiego kor. 112 kwart 12; żyta sepowego ze zrzebi 91 i kwarty 1 kor. 234; pszenicy jarej kor. 48 ćwierci 3; owsa kor. 292 kw. 2. Rzeźników 3 dają łoju po kamieniu. Warowego i garncowego w r. 1762 fl. 160, r. 1763 fl. 208, r. 1764 fl. 420, po 57. Quarty starostwo sieradzkie płaciło złp. 1207 (za każdy rok po 57). W 1789 r. prowent miasta Sieradza: czynszu św.-Marcińskiego złp. 200. Warowego i garncowego złp. 300. Rzeźnicy 2, z których każdy ma dać do magazynu starościńskiego łoju po kamieniu 1, albo, gdy mniej jest potrzebny dworowi, płacić mają a fl. 12. Cło mostowe za kontraktem bywa puszczane fl. 250. Owsa św.-Marcińskiego korcy 112 ćwierci 2; osepu z zrzebi 91 i kwarty 1, to jest: pszenicy kor. 48 ćw. 3; owsa kor. 292 ćw. 2, żyta kor. 234. Ratusz miejski ani rozmiarami ani urządzeniem nie świadczył o dobrobycie i dobrem gospodarstwie miejskiem. Opis z 1774 r. przedstawia nam szczupłą budowlę bez dachu. Izba sądowa bez drzwi, okien, pieca i podłogi. W ratuszu mieściła się szynkownia. Na obszarze miejskim była część szlachecka, zwana Pstrokońszczyzną. Jeszcze w 1569 r. jeden ze Pstrokońskich posiadał przywilej na place, domy i 2 jatki w Sieradzu. Na sejmie 1590 r. Wawrzyniec Pstrokoński uzyskał wyłączenie placu swego na przedmieściu Warckim od opłat i jurysdykcyi miejskiej. Herbom miasta była brama o trzech wieżach, z orłem białym na wierzchu środkowej. Herb ten spotykamy na dokum. miejskich z 1586 r. Sieradzka ziemia obejmowała obszar zawarty między Pilicą, Wartą i Nerem i część obszaru z lewego brzegu Warty. Stanowiła ona ogniwo pośrednie między Wielkopolską, Małopolską a mazowiecką Łęczycą. Po wcieleniu ziemi rudzkiej (wieluńskiej) zetknęła się też i ze Szląskiem. Nazwę ziemi zachowuje Sieradzkie bardzo długo nawet w urzędowych dokumentach. Łokietek w aktach z 1299 i 1314 r. (Kod. Wielkop., Nr. 814, 970) używa wyrażenia ziemia nie księstwo, jak jego poprzednicy. Pomimo braku ognisk życia umysłowego, rozwój rolnictwa, kultury obyczajowej, zamożności i życia politycznego, odbywa się na obszarze ziemi sieradzkiej szybko i pomyślnie, sprowadzając rozkwit, dosięgający najwyższego stopnia w pierwszej połowie XVII w. Dla życia umysłowego ziemia ta wydała Długosza, Bielskich, Modrzewskiego, Bazylika, Solikowskiego. Tu miały swe gniazda rody Łaskich i Zamoyskich. Na początku XVII w. ziemia sieradzka miała w kole senatorskiem cały szereg swych synów. Pakt ten zaznaczył jezuicki wierszopis Karwat w wierszu: „Siradia trabeata", przełożonym na język polski przez Sam. Twardowskiego w 1634 r. Przesuwa się tu przed nami długi szereg współczesnych sobie dostojników Sieradzan. Rozpoczyna poczet: Wężyk, arcyb. gnieźnieński, po nim idą dwaj Łubieńscy (bisk. kujawski i bisk. płocki), Szyszkowski, bisk. warmiński, Radoszewski, bisk. łucki, Koniecpolski, bisk. chełmski, Zadzik, bisk. chełmiński i kanclerz kor.; dalej występują świeccy: Zamoyski, podkanc. Warszycki, woj. mazowiecki, Przerębski, refer. kor., Koniecpolski, kaszt. chełmski, Przerębski, kaszt. łęczycki, Konopnicki, kaszt. spicimierski, Radoszewski, kaszt. wieluński, Bużeński, kaszt. sieradzki, Denhoff, woj. derpski, Koniecpolski, w. hetman kor. Wiersz sam napisany był na uroczystość wjazdu Stanisława Koniecpolskiego, wojew. sandomierskiego, na kasztelanię krakowską. Sieradzkie księstwo jako odrębna całość istnieje za Kazimierza kujawskiego i Leszka; Władysław Łokietek używa w dokum. nazwy: terra i ducatus. W 1308 r., potwierdzając posiadłości cystersów sulejowskich, wylicza w nich wsi: Łazów, Bałdrzychów, Dąbrówka „sitis in ducatu Siradiensi" (Kod. Małop.). Sobie nadaje też niekiedy tytuł ks. sieradzkiego, jak w dokum. z 1287 r. (Kod. Wielkopol., Nr. 580). Kasztelania ma zapewne początek odległy. Gród istniał tu w epoce przedhistorycznej i miał naturalnie swych przełożonych. Kasztelanów spotykamy jednak dopiero wraz z całym gronem dygnitarzy, którymi otoczyli się książęta sieradzcy. Pierwszym znanym kasztelanem jest Wszebor, podpisany na akcie ks. Konrada, wydanym w Piotrkowie w 1241 r. (Kod. Mucz. i Rzysz., I, 44). W 1254 r. występuje Stefan, który wraz z kasztelanami Łęczycy, Rozprzy, Spicimierza asystuje ks. Kazimierzowi kujawskiemu w Kruszwicy (Kod. Mucz. i Rzysz.,II, 52). Po nim idą: Przedwoj (1265), Tomasz (1274), Mateusz (1289), cały szereg kasztelanów, śród których wyróżniają się dłuższem piastowaniem urzędu Klemens (1306-1316), Świętopełk (1360-1365) i długi ciąg dostojników z jednego rodu (z Kalinowy): Marcin, Wawrzyniec, Jan Zaremba, zajmujących prawie przez cały XV w. godność kasztelańską. Spis kasztelanów odbija dzieje rozkwitu i zaniku całego szeregu rodzin sieradzkich. Po Kalinowskich idą Łascy, Kościelscy, Koniecpolscy, Przerębscy i kończy ich szereg Michał Walewski, przedstawiciel rodu sieradzkiego, który rozkwitnął głównie w XVIII w. Wojewodów szereg zaczyna „comes" Sieciech (Seteus w dok. z 1264-1274 r.), gdyż „Albertus palatinus Chir...." w uszkodzonych dokum. Konrada, ks. Łęczycy, z 1246 r. (Kod. Wielkp., Nr. 597) jest wątpliwym. Po Sieciechu idą: Zawisza (1285-1299), choć w tymże czasie występuje w dokum. z 1287 r. „comes Petrus" (Kod. Małop., II. 170). Możnaby widzieć w tem pomyłkę piszącego i uważać tego „Piotra" za wojewodę krakowskiego Piotra, współcześnie istniejącego, zwłaszcza, że akt spisany był w Krakowie). Również zagadkowo pojawia się w dokum. z 1286 r. (Kod. Mucz. i Rzysz., II, 112) „Ninogneus". Po Zawiszy idą: Klemens (1318-1325), Stefan (1350), Chebda (1359-1462). Województwo sieradzkie dzieliło się na powiaty: sieradzki, szadkowski, piotrkowski, radomski i ziemię wieluńską. Miało obszaru 212·35 mil kw. i (w przybliżeniu) 135,400 mk. Bez ziemi wieluńskiej miało 161·84 mil kw.; dzieliło się na 127 parafii i liczyło 29 miast i 938 wsi. Sam powiat sieradzki miał 41·77 mil kw., składał się z 36 parafii, 9 miast i 197 wsi. W 1789 r. miało województwo 45 miast, 1480 wsi, 40,756 dymów i 286,875 mk. Herb województwa przedstawiał pół orła i pół lwa czarnego. Pierwszym starostą sieradzkim jest Wacław (Venceslaus) h. Lis, podpisany na akcie Władysława Łokietka („haeres regni Polonie") wydanym 1314 r. w Pyzdrach (Kod. Wielkop., 971, 973) i drugim w Kaliszu. Po nim idzie Jarandus (1340-1350), Jaksa (1369), Zemc (? 1370), Jaśko Kmita (1367 ?-1375), Drogomirus (1382). Znaczenie polityczne S., jako miejsce zjazdów, sprawiło, iż starostwo to w XV w. otrzymują przedstawiciele możnych rodzin: Jan z Tęczyna, Piotr Szafraniec, Rafał z Leszna, Krzysztof Szydłowiecki. Podług lustracyi z r. 1660 zaliczały się do starostwa: miasto Sieradz i wsi: Mnichów, Sucha, Ruda, Kłoczko, Jeziora, Dźwigorzów z wójtowstwem, Manice, Woźniki i Męka. W r. 1771 r. posiadał je Stanisław Kossowski, opłacając kwarty złp. 1536 gr. 25, a hyberny złp. 3820 gr. 16. Sieradzki powiat gub. kaliskiej, utworzony został w 1867 r. z zachodniej połowy dawnego powiatu t. n. Druga połowa (17 gmin) utworzyła pow. łaski (gub. piotrkowskiej) a jedna gmina (Bruss) weszła w skład pow. łódzkiego. Powiat graniczy od płn. z tureckim i częścią łęczyckiego, na zach. z łódzkim i łaskim, od płd. z wieluńskim, od zach. z wieluńskim, kaliskim i tureckim. Obszar powiatu wynosi 27·96 mil kw. Jestto równina lekko pochylająca się w kierunku od płd. ku płn. a w części zachodniej ku zach.-północy. Średnie wznieś. przechodzi od 520 st. w części połud. do 450 (w przybliżeniu) w części płn.-wschód. Dolina Warty nieco powyżej Sieradza wznieś. 423 st., Sieradz sam 448 st. W grupie wzgórz pod Bogumiłowem na płd. od Sieradza sięga jeden punkt 570 st. (znak triang.). Obszar powiatu leży w dorzeczu Warty i jej dwu dopływów: Neru i Prosny. Warta wchodzi w granice powiatu poniżej Rychłocic, pomiędzy Małą Wsią a Jarocicami. Po za Burzeninem dolina jej zaczyna się rozszerzać i łączy się z doliną Widawki. Warta tworzy tu liczne wyspy, łachy, mokradle. Około Ligoty Burzenińskiej połączone doliny obu rzek mają do 6 w. szerokości. Granica pow. sieradzkiego i łaskiego przechodzi kilkakroć z jednego brzegu Warty na drugi, w skutek tego rzeka niekiedy tylko stanowi linię graniczną. Pod wsią Piaski Warta przestaje służyć za granicę, gdyż obszar powiatu przechodzi na jej prawe pobrzeże. Z lewego brzegu pod Bobrownikami oddzieliła się kiedyś z głównego koryta odnoga (łacha), ciągnąca się z przerwami pod Chojnem, Wiechucicami, Monicami do Sieradza, gdzie łączy się z głównem korytem pod nazwą rzki Zagliny (Żegliny). Przyjmuje ona w swym biegu z lew. brzegu znaczny strumień (Zaglinę) od Nowej Wsi, uchodzący pod karczmą Zaglina, poniżej folw. Wiechutki i drugi strumień tuż pod Sieradzem. Powyżej Sieradza pod wsią Męka oddziela się z praw. brzegu odnoga Warty, która płynąc równolegle z głównem korytem łączy się z niem dopiero pod wsią Włyń. Na utworzonej w ten sposób wyspie, obejmującej blizko milę kwadr., mieszczą się wsi: Mnichów, Sucha i Grądy. W czasie wylewów wiosennych osady te są pozbawione komunikacyi. Do Prosny uchodzą z płd.-zach. części powiatu: Ostrówka i Cienia. Droga łącząca Złoczew z wsią Jasionna (o 7 w. na płd.-zach. od Błaszek, około 12 w. na wschód od Sieradza) stanowi w przybliżeniu linię działu wodnego dorzecza Warty i Prosny. Do Neru uprowadza wody ze wschodniego skrawka powiatu rzka Pisia, biorąca początek na wschód od Szadka, pomiędzy Wilamowem a Julianowem, uchodząca zaś pod Businą. Obszar powiatu wynosi 260,692 mr. W 1875 r. obszar ten rozkładał się na: 5406 mr. pod zabudowaniami gospodars., 2500 mr. ogrodów, 149,192 mr. ziemi ornej, 16,317 mr. łąk, 10,677 mr. pastw. i wygonów, 48,604 mr. lasów, 17,947 mr. zarośli, 1961 mr. pod błotami, 1082 mr. wody, 7006 zajmowały drogi, granice, nieużytki. Co do leśnego obszaru, to takowy w 1889 r. wynosił 63,264 mr., w tem było: 26,015 mr. lasów prywatnych nieurządzonych, 18,578 mr. lasów urządzonych, 2338 mr. zasianych po wycięciu, 5229 mr. wyciętych a niezadrzewionych, 251 mr. oddanych włościanom za służebności, 271 mr. dawnych włościańskich, 600 mr. lasów należących do osad miejskich. Sady dworskie zajmowały 461 mr., włościańskie 275 mr., w osadach miejskich 37 mr. Lasów i zarośli rządowych było 9982 mr. Z ogólnego obszaru do większej własności należało 170,782 mr., do włościan 89,910 mr. Pomiędzy posiadłościami było w 1875 r. 11 majoratów rządów, z obszarem 6159 mr., 1 posiadłość poduchow. 150 mr., 52 drobnych posiadłości należących do ruskich osadników z obszarem 144 mr., 372 kolonistów i właścicieli Niemców miało 5922 mr. i 92 żydów właścicieli miało 997 mr. Posiadłości wyżej 600 mr. było 75, od 150 do 600 mr. 89, od 6 do 150 mr. 2128 włościan, i 681 innych stanów, od 3 do 6 mr. 5090 włośc. i 221 innych, niżej 3 mr. 2278 włośc. i 331 innych stanów; ogółem 9496 włościan, posiadł. i 1392 innych stanów. W 1875 r. wysiano 29,327 czetw. żyta (zebrano 98,310), pszenicy ozimej wys. 11,643 cz. (zebr. 25,038), jarej wys. 57 cz. (zebr. 291), owsa wys. 18,038 (zebr. 71,173), innych zbóż wys. 11,907 cz. (zebr. 34,091), kartofli zasadzono 81,868 cz. (zebr. 341,880), buraków wys. 34 cz. (zebr. 14,655). Prócz tego wysiano lnu 422 cz. (zebr. 974), rzepaku wys. 193 cz. (zebr. 3598), konopi wys. l01 cz. (zebr. 311). Na obszarach większej posiadłości gospodarstwa płodozmienne, przeważnie staranne, oparte na racyonalnych zasadach. Ważną gałęź gospodarstwa stanowi hodowla owiec. W 1875 r. było w powiecie 10 większych owczarni (merynosy i negretti), liczących od 1000 do 2400 sztuk. Bydła rogatego było 29,431, koni 11,043 sztuk. Pszczelnictwo było w zupełnym upadku a jedwabnictwo istniało we wsi Chojnę pod Sieradzem. Przemysł rękodzielniczy rozwijał się najlepiej w zakresie tkactwa domowego, którego ogniskiem jest Zduńska Wola. W 1875 r. było 439 warsztatów (724 robotn.), z produkcyą na 476,000 rs. Prócz tego było 58 piekarni (70 rob.), 49 rzeźników (69 rob.), 95 szewców (141 rob.), 35 krawców (58 rob.), 9 cieśli (12 rob.), 16 mularzy (31 rob.), 5 dekarzy (6 rob.), 6 zdunów (10 rob.), 36 stolarzy (68 rob.), 6 garbarzy (12 rob.), 4 mosiężników (8 rob.), 16 ślusarzy (20 rob.), 25 kowali (36 rob.). Cyfr produkcyi, jako zbyt niedokładnych, nie podajemy. Z zakładów fabrycznych największym była huta szklana w Klonowie (Lauterbacha), zajmująca 320 robotn., z prod. na 150,000 rs.; dalej fabryka parowa wyrobów wełnianych w Zduńskiej Woli (Strausa), dwie gorzelnie parowe; w Barczewie i Klonowie (senatora Witte), dwie fabryki narzędzi rolniczych (w Sieradzu i Kobierzycku), pierwsza z prod. na 80,000 rs., druga z prod. na 40,000 rs., 3 dystylarnie wódek (64,100 rs.), 5 mydlarni (46,120 rs.), 8 farbiarni (16,580 rs.), 7 garbarni (13,700 rs.), tartak (90,000 rs.), 7 cegielni (22,000 rs.). Prócz tego były jeszcze drobne fabryki: zapałek (3000 rs.), świec (5000 rs.), kafli (2500 rs.), oleju (13,200 rs.), krochmalu (8220 rs.), 129 młynów i wiatraków, z prod. na 113,120 rs. W 1877 r. było w powiecie 206 fabryk (691 robotn.), z prod. na 612,800 rs. Dróg wodnych i kolei powiat nie posiada; najbliższe stacye drogi żel. są: w Łodzi, Piotrkowie i Radomsku. Drogi bite rozchodzą się z Sieradza pięcioma promieniami. Najważniejsza z nich jest droga bita państwowa z Łodzi na Zduńską Wolę i Sieradz do Kalisza prowadząca. Ludność powiatu w 1867 r. wynosiła 76,598 dusz, w 1875 r. było 96,780 a w 1885 r. wzrosła do 119 426 (88 głów na wiorstę). Zakładów naukowych średnich nie ma w powiecie; prócz dwu szkół miejskich w Sieradzu i dwu szkół początkowych (jedna 2-klasowa) w Zduńskiej Woli, istnieją szkoły początkowe we wsiach: Biskupice, Brzeźno, Brąszewice, Burzenin, Charłupia, Chojne, Glinki, Godynice, Grabina, Kliczków, Klonowa, Korczew, Leliwa, Łobudzice, Męka, Pratków, Rososzyca, Rzechty, Stężyca, Stefanów, Szadek, Uników, Wojków, Wróblew, Złoczew. Pod względem kościelnym powiat sieradzki stanowi dekanat t. n. dyec. kujawskiej, składający się z 26 parafii: Brzeźno, Burzenin, Charłupia Mała, Charłupia Wielka, Chojnę, Drużbin, Godynice, Gruszczyce, Kamionacz, Kliczków Mały, Klonowa, Korczew, Małyń, Męka, Rososzyca, Sieradz, Stolec, Szadek, Uników, Wągłczew, Wierzchy, Wojków, Wróblew, Zadzim, Zduńska Wola i Złoczew. Pod względem sądowym powiat składa się z jednego sądu pokoju dla Sieradza i Zduńskiej Woli i pięciu okręgów sądów gminnych: Zapusta Mała, Brąszewice, Złoczew, Szadek, Zadzim. Pod względem administracyjnym składa się z dwu miast: Sieradza i Zduńskiej Woli i 18 gmin: Barczew, Bogumiłów, Brzeźno, Charłupia Mała, Dzierzązna, Godynice, Gruszczyce, Klonowa, Krokocice, Mojaczewice, Męka, Szadek, Wierzchy, Wojsławice, Wróblew, Zadzim, Zduńska Wola, Złoczew. W 1867 r. było w tych gminach 620 wsi i kolonii. Materyał do dziejów Sieradza ze źródeł archiwalnych zebrał długoletnią pracą Antoni Pstrokoński, pisarz i archiwista sieradzki (†1843 r.), który przygotował: Kodeks dyplomat. ziemi sieradzkiej i wieluńskiej. Obraz miasta Sieradza, dzieje województwa, spisy urzędników i rodzin sieradzkich. Wszystkie te prace pozostały w rękopisach, przechowywanych przez rodzinę zmarłego. „Obraz miasta S." został ogłoszony częściowo staraniem Win. Hip. Gawareckiego w „Przeglądzie Warszawskim literatury, historyi i statystyki" za 1840 r. (zeszyt II i III, str. 207-228 i 313-330). Drugi pracownik Józef Szaniawski ogłosił monografią „O dawnem wojew. sieradzkiem" w „Bibliotece Warsz." (1851 r., t. II, III i IV) a następnie w ponownem opracowaniu w „Kaliszaninie" (1881 i 1882). Maks. Kempiński ogłosił w „Kaliszaninie" 1877 r. „Opis więzienia karnego w S."i „Opis pow. sieradzkiego pod względem rolniczym, przemysł. i handl.". Opis S. z 1821 r. podają „Podróże histor." Niemcewicza (str. 526). Do sieradzkiego się odnoszą: „Notatki archeologiczne" Al. Parczewskiego („Noworocznik kaliski" na 1875 r.). Br. Ch.
Słownik Geograficzny:
Sieradz, mto, pow. gub. kaliskiej. Posiada stacyę dr. żel. warsz.-kaliskiej, odl. 183 w. od Warszawy. R. 1250 bawi tu Kazimierz ks. kujawski i załatwia w domu "fratrum predicatorum" za pośrednictwem arcyb. gnieźn. Fulkona i Tomasza bisk. wrocław., spór swój z Michałem bisk. kujawskim (Ulanow. Dok. kuj. 137, 13). W r. 1262 arcyb. gnieźn. Jan, bisk. krak. Prandota i bisk. wrocł. Tomasz, załatwiają tu spór między opatem sulejowskim a bisk. włocławskim o szpital św. Gotarda (ib. 201, 28). Leszek ks. krak. i sand. więzi tu biskupa krak. Pawła. Papież Marcin IV poleca r. 1283 bisk. polskim rzucić klątwe na księcia (Kod. kat. krak., I, 114). Bawi tu w samą niedzielę kwietnią r. 1349 król Kazimierz (Ulan. Dok., 247, 72). Ob. I. Piątkowska: "Zamek sieradzki w historyi i powieści ludowej" (Lud, t. VII). Por. Łosieniec.
Spis 1925:
Sieradz, m-to, pow. sieradzki. Budynki z przeznaczeniem mieszkalne 655 (w tem 13 budynków niezamieszkałych, inne zamieszkałe 6). Ludność ogółem: 9284. Mężczyzn 4408, kobiet 4876. Ludność wyznania rzymsko-katolickiego 6354, ewangelickiego 68, prawosławnego 22, greko-katolickiego 5, mojżeszowego 2835. Podało narodowość: polską 6583,niemiecką 3, żydowską 2680, rosyjską 7, czeską 5, rusińską 3, fińską 2, słowacką 1.
Wikipedia:
Sieradz – miasto i gmina w województwie łódzkim, w powiecie sieradzkim. Miasto jest położone w strefie nad rzeką Wartą, która tworzy na jego terenie i okolicach Kotlinę Sieradzką. Przez Sieradz biegną drogi krajowe: nr 12, nr 14 i nr 83 oraz linia kolejowa nr 14. W latach 1975-1998 Sieradz był stolicą województwa sieradzkiego.Według danych z 31 grudnia 2008 miasto liczyło 43 612 mieszkańców.Prawa miejskie od 1247 r. (jedno z najstarszych miast w kraju), następnie stolica księstwa do końca XV wieku. Upadek miasta powstrzymany dopiero pod koniec XIX wieku – rozwój włókiennictwa; w latach 1945-1970 powstały zakłady dziewiarskie, przemysł maszynowy, metalowy i spożywczy (gorzelnia). Duży park etnograficzny, muzeum.16 października 2006 patronką miasta została ogłoszona święta Urszula Ledóchowska. Dla upamiętnienia dnia w którym Stolica Apostolska wyraziła na to zgodę, dzień 8 czerwca został ustanowiony Świętem Miasta Sieradza.Nazwa miasta pochodzi prawdopodobnie od imienia Sirad, którego najwcześniejszą formą jest Wszerad.[potrzebne źródło] Od XII w. nazwa miasta notowana była po łacinie jako Siradia. W 1136 Ziraz, w 1241 - Chirask, 1261 Seradz, 1280 Sqradz, a w 1284 Siraz. Przez następne stulecia używana już była obecna nazwa – Siradz oraz Sieradz. W roku 1154 arabski geograf Al-Idrisi w swoim dziele pt. Księga Rogera zamieścił nazwę Sieradza jako S(i)rad(i)ja pośród innych polskich miast Krakowa, Gniezna, Wrocławia, Łęczycy oraz Santoka. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany na przełomie wieków XIX i XX podaje nazwę Sieradz. Pierwsza wzmianka o Sieradzu pochodzi z Bulli gnieźnieńskiej z roku 1136, gdzie miasto wymieniane jest jako gród kasztelański, jednak badania archeologiczne wskazują, że osada mogła być założona już w XI wieku. W latach 1247-1255, nie wiadomo dokładnie kiedy, miasto zostało lokowane na prawie magdeburskim. W 1262-63 roku powstaje Księstwo Sieradzkie, zaś w II połowie XIV wieku województwo sieradzkie. W 1793 roku, miasto zostaje zajęte przez Prusy. W okresie międzywojennym Sieradz był miastem powiatowym w województwie łódzkim; po II wojnie światowej dopiero w 1999 roku powraca do tej funkcji.Podczas II wojny światowej Sieradz został włączony w granice III Rzeszy w granice tzw. Kraju Warty. Niemcy przeprowadzali masowe egzekucje i wysiedlenia oraz likwidację inteligencji polskiej i Żydów. W sieradzkim w latach 1940-1942 na obszarze ok. 320 km. władze okupacyjne utworzyły poligon niemieckich wojsk pancernych, na którym testowano m.in. rakiety V-1 zlikwidowano 150 wsi zamieszkanych przez ok. 26 tys. Polaków. Na tym terenie znajdowało się 4876 gospodarstw chłopskich i 9 folwarków ziemskich. Wysiedlono 20 712 osób, resztę zatrudniono na miejscu: w zachowanych majątkach rolnych, przy budowie dróg, lotniska, koszar, baraków dla jeńców wojennych. Część ludności przesiedlono do Łodzi (Litzmannstadt), pozostałych do sąsiednich powiatów.Zabytki: tzw. Dom Kata przy ul. Ogrodowej – budynek kryjący w sobie relikt XIV-wiecznej baszty i niewielki odcinek miejskiego muru obronnego. Jak się wydaje, w końcu XVI wieku lub - co bardziej prawdopodobne - już w XVII wieku, w oparciu o basztę wzniesiono zapewne częściowo drewniany lub szachulcowy budynek mieszkalny, z którego do dziś zachowały się murowane sklepione piwnice. Obecnie istniejący obiekt powstał w końcu XVIII, bądź na przełomie XVIII i XIX wieku, z wykorzystaniem w murach reliktu umocnień miejskich i starszych piwnic. Przed rokiem 1823 dobudowano doń nieistniejącą już dziś przybudówkę. Zastąpił ją ostatnio nowszy obiekt, wzniesiony równocześnie z remontem i adaptacją całego gmachu, który odzyskał dawny blask i świetność dzięki inwestorowi prywatnemu;budynek u zbiegu ul. Dominikańskiej i Zamkowej, zwany "kamienicą pojagiellońską"; jest to najstarsza kamienica w Sieradzu, powstała w końcu XVI lub na początku XVII wieku, obecnie siedziba Muzeum Okręgowego;dawny zajazd pocztowy z XIX w., obecnie siedziba m.in. Biura Wystaw Artystycznych;kościół i klasztor podominikański;Kolegiata pw. Wszystkich Świętych;Wzgórze Zamkowe, będące pozostałością grodu kasztelańskiego, a następnie książęcego, w którego obrębie w XIII wieku wzniesiono ceglaną rotundę; w XIV wieku gród zastąpił murowany zamek królewski (starościński), wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany, rozebrany w końcu XVIII wieku;staromiejski Rynek;Sieradzki Park Etnograficzny;budynek Teatru Miejskiego, w przeszłości stajnie pocztowe;oficyna dworska, tzw. "Dworek Modrzewiowy";drewniany kościół pw. św. Ducha;kościół pw. św. Wojciecha;synagoga z l. 1819-1824, zdewastowana podczas II wojny światowej i przebudowana przez Niemców na biura;zabytkowe kamienice przy ul. Dominikańskiej, Warszawskiej i Kolegiackiej;groby powstańców z 1863 roku, żołnierzy września 1939 roku oraz grób A. Cierplikowskiego – sławnego fryzjera "Antoina", na miejscowym cmentarzu katolickim;cmentarz żydowski;neoklasyczny gmach I Liceum Ogólnokształcącego im. Kazimierza Jagiellończyka z lat 20. XX w. Beata Andrzejczuk (1966) - polska pisarka dla dzieci i młodzieży, Cyprian Bazylik (1535-1600) - kompozytor, pracował w kancelarii króla Zygmunta II Augusta, był również drukarzem i tłumaczem wydawnictw kalwińskich, Antoni Cierplikowski (1884-1976) - fryzjer o międzynarodowej sławie, Leszek Czarny (ok. 1241-1288) - książę sieradzki, Ryszard Grząślewicz (1953-2005) - profesor matematyki, Andrzej Iwicki (1947) - dziennikarz, korespondent boński Radia Wolna Europa, dziennikarz, bloger, Piotr Królik (1966) - perkusista zespołu Brathanki, Zbigniew Lew-Starowicz (1943) - profesor, polski lekarz psychiatra i psychoterapeuta, ekspert z zakresu seksuologii i konsultant krajowy w tej dziedzinie, Tytus Maleszewski (1827-1898) - artysta malarz, Marek Niedźwiecki (1954) - dziennikarz muzyczny, wieloletni prezenter Programu III Polskiego Radia, w którym w latach 1982-2007 i ponownie od 2010 roku prowadzi m.in. Listę Przebojów Programu III, Walery Pogorzelski (1870-1941) - ksiądz, dziekan i proboszcz sieradzki, działacz narodowy i społeczny, pamiętnikarz, historyk, Ary Sternfeld (1905-1980) - jeden z pionierów kosmonautyki, obliczał orbity sztucznych satelitów.
Elżbieta Halina Nejman Majątki (Szlachta Sieradzka XIX wieku Herbarz)
Elżbieta Halina Nejman Majątki (Szlachta Sieradzka XIX wieku Herbarz)
SIERADZ par. Sieradz, p. sieradzki, królewszczyzna, starostwo grodowe wg lustracji 1789 zamek za miastem nad łęgiem stary. Ulice w środku miasta ratusz drewniany, ulice; Dominikańska, Tatarczy Rynek, Zamkowa, Wsiawa, Krakowska, Katoska, Wartcka domów 95, na Przedmieściu 85. Wsie do starostwa należące; Monice dworskie 6 łanów, gromadzkich 10 łanów osadników 58, na folwarku karczma, 2 wiatraki, Jeziora f- k i wieś 18 gospodarzy, Kłocko f-k i wieś dworskich 8, gromadzkich 10 łanów osadników 18, Dzigorzew folwark 8 łanów, wójtowski 1 łan, gromadzkich 8 łanów, gospodarstw 29, Sucha folwark 3 łany, wieś 8 łanów, wójtowskich 2 łany, wieś Mnichów 14 osad, Woźniki pałac czyli rezydencja starościńska, łanów dworskich 7, 1 łan sołtysa, gromadzkich 14 łanów 65 osad., folwark Męcki, wieś Męka dworskich 4 lany, sołtysa 1 łan, plebańskie 2 łany, gromadzkie 7 łanów, wieś Ruda 26 osad. (Lustr. cz. I s.7-36)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz