Inwentarz Czartki Wielkie (1821)

Źródło inwentarza:

Akta notariusza Jana Strachowskiego z roku 1821. (Archiwum Państwowe w Łodzi, oddział w Sieradzu)

Tekst z oryginalnego inwentarza przepisał Piotr Tameczka.

1965 r.

Dnia 28 lipca 1821 roku w Czartkach Wielkich litera A, będących ongiś własnością Walerjana Czartkowskiego pisarz aktowy Jan Strachowski na prośbę Konstancji Czartkowskiej, Jana Mycielskiego oraz Franciszka Sawickiego; plus licytanta pomienionej części Czartek Wielkich, przystępuje do opisu wsi.

Inwentarz wsi Czartki Wielkie Budynki Dworskie

Pomięszkanie zrobione z browaru dawniey, do którego wchodząc iest bruk przed sienią z kamieni dany. Drzwi do sieni z dworu na zawiasach i hakach z wrzecądzem i szkoblem ze dworu, a wewnątrz w sieni z klamką i zaporą drewnianemi. Po lewey stronie iest izdebka, do którey drzwi ordynaryiną robotą iak w sieni na zawiasach i hakach i rękoieścią i antabą żelaznemi, podłoga z tarcic ułożona zła, piec i komin prostą robotą. Po prawey ręce iest przeforszta z tarcic, do którey drzwi na zawiasach i hakach żelaznych z wrzecądzem i szkoblem, w tey izbie podłogi niemasz. W pokoiu tak pierwszym iako i drugim po iednym oknie, w pierwszym okno cał[kie] w alkierzu zaś także, z izby pierwszey iest komin, do którey wchodząc z izby są drzwi na zawiasach i hakach z wrzecądzem i haczykiem i szkoblem żelaznym do zamykania. Z tey komory są drzwi wychodne na podworze na zawiasach hakach żelaznych na zaporę drewnianą wewnątrz zamykaiące się u których z podwórza iest wrzecądz i szkobel w środku sieni iest kuchnia przeforsztowana do którey drzwi są na biegunach drewnianych, z wrzecądzem i szkoblem, komin od dołu iest z brandzmurów z kamieni murowany, a daley w stożyny, a nad wierzchem gliną oblepiony. Na przeciwko iest izba czeladnia, którey podłogi niemasz, komin prostą robotą, za kominem zamiast pieca kotlina, okno iedno małe w małe kafelki dawane, w którym szyb dziewięć brakuie, dziura wyrznięta do rynny, którą leie się woda do kociołka robienia piwa. W tym budynku całkim iest pułap z tarcic dany, nad izbami iest polepa cieńka, nad komorą zaś pułapu niemasz. Ten budynek od dołu był szkudłami podbity dwiema szorami, lecz teraz te szkudły pogniły, przez co kozły i murłaty i łaty pogniły, w dachu reperacyi potrzebuie, i przyciesi podwleczenia iako też i w ścianach. Za tem mieszkaniem iest studnia z cembrzyną, żurawiem i koszurem znacznie zdezelowana. Za tym mięszkaniem iest kubl do wieprzy tuczenia mały z różnych kawałków drzewa postawiony, lecz teraz przez Wą Czartkowską do Czartek małych zabrany. Za tym mięszkaniem iest ogród zasadzony kartoflami, a częścią nieiakąś od dołu makiem i pasternakiem zasiany kawałkami, którego warzywa /: iż nie iest opylone :/ tylko raz przed chwastem rekognoskować nie można, kartofle zaś opylone, na górze ku części Wo Osińskiego iest szuszarnia postawiona z drzewa kostkowego pod snopkami, do którey drzwi dwoie na zawiasach i hakach żelaznych z wrzecądzami i szkoblami. Pod tym budynkiem brakuie przyciesi. Ten budynek w cale w złym mieyscu iest postawiony, i grozi obiema częściom niebezpieczeństwem ognia.

Ku sadzawce są zaś w podwórzu postawione budynki.

Szpicherek o dwóch kondygnacyach staroświeckim modelem postawiony. Do którego wchodząc od dołu i u góry są drzwi na zawiasach i hakach żelaznych z wrzecądzem, szkoblem do zamykania, schodów na górę żadnych nie masz, tylko po drabce wchodzą, około tego szpicherka iest chlewików z różnego starego drzewa przybudowanych pięć, u których są wrzecądze i szkoble żelazne do zamykania. Ten szpicherek wraz z przybudowanemi chlewikami reperacyi żadney niewart, iak tylko rozebrania, a nowego postawienia. Za tym szpicherkiem niedaleko postawiona oborka razem z staienką i wozowienką nowa przez Wo Erazma Osińskiego, lecz ieszcze w poszyciu niedokończona.

Stodoła o dwóch klepiskach z drzewa rzniętego stawiana, w którey kozły teraz poprawione i ściany i przyciesi na około podwleczone przez byłego possessora Wo Osińskiego.Płoty na okoł zabudowania dworskiego od sadu i od podwórza są nienaygorsze, a resztuiące nowego postawienia potrzebuią.

Po ukończeniu opisu zabudowań dworskich przystąpił niżey podpisany Pisarz do opisu zasiewów dworskich, które są takowe:

Żyta od granic Witowskich na pierwszym staiu iest szerokości lasek siedm, długości trzydzieści trzy, w tym samym dziale na drugim staiu szerokości lasek siedmnaście i trzy ze ośmiu, długości dwadzieścia siedm lasek, łokci cztery. Na Nosowiu na klinach na którym staiu ma Mateusz komornik Frątczak tyk cztery, które cztery tyki nierachuią się do zbioru dworskiego, lecz te z ogułu szerokości lasek dwudziestu dwóch wytrącaią się, iako też, długości lasek tego staia trzydziestu trzech łokci szościu, a zatym nie zostaie do zbioru dworskiego z tego staja, iak szerokości lasek ośmnaście, długości trzydzieści trzy i sześć łokci. Na głębokiej bruździe nazwanym staju szerokości lasek trzydzieści trzy i pół długości trzydzieści trzy i łokci sześć. Na górce od Witowa lasek trzydzieści ieden i sześć z ośmiu, długości trzydzieści i sześć łokci. Na smugu szerokości lasek ośmnaście, długości trzydzieści i sześć. Za Smugiem ku Cielcom dwadzieścia dziewięć i pół szerokości, długości trzydzieści i dwa. Na pustey roli po Franciszku pułrolniku iest żyta zasianego iest stay czworo na szerz prętów trzy, lecz na tym staiu pustey roli ma drugie staie od wsi zasiane karczmarz Frątczak, a zatem to potrącaiąc, nie zostaie na sprzęt do dworu iak stay trzy, których szerokości lasek po trzy, a długości dziewięćdziesiąt i pięć.

Pszenicy Na Smugu od Witowa szerokości lasek ośmnaście, długości dwadzieścia siedm i łokci pięc. Od granic Witowskich iest pszenicy zasianey szerokości lasek ośmnaście, długości trzydzieści i trzy, którą Wa pozostała wdowa Czartkowska Wci possessorowi w pierwszym triennium pierwszego roku odsiała i to teraz rachuie się.

Jarzyna. Jęczmienia za stodołami chłopskiemi lasek szerokości dwanaście, długości przez troie stay ośmdziesiąt i ośm. Za Ozdem na dziale jęczmienia szerokości lasek ośmnaście, długości dwadzieścia dziewięć lasek łokci siedm. Na tymże dziale przy jęczmieniu iest zasianego lnu przysiewkowego Mateusza Frątczaka zagonów trzy, karczmarza trzy, Rogaskiego starego ieden, Maryanny Słoniczewskiey dwa, kowala dwa i do dworu zagonów dziewięć, jęczmienia przez stai dwoie szerokości laska iedna i łokci cztery, długości lasek pięćdziesiąt dziewięć. Na Krucicach jęczmienia szerokości lasek siedmnaście, łokci pięć, długości lasek ośm.

Owsa za Ozdem szerokości lasek dziewiętnaście, łokci cztery, długości siedmdziesiąt ośm. Ku granicom Cieleckim na roli pułrolniczey szerokości lasek iedna, a przez stay troie długości siedmdziesiąt. Od granic Zielęckich stay troie na roli pułrolniczey, szerokości lasek dwie, długości dziewiędziesiąt. Na drugim staju od tychże granic szerokości lasek trzy łokci dwa, długości siedmdziesiąt trzy, łokci sześć, która rola iest pułrolnicza. Na klinach po pułrolniku stay dwa, szerokości lasek trzy, łokieć ieden, długości siedmdziesiąt lasek łokci pięć.

Grochu na Dziale od granic Cieleckich lasek dziewiętnaście, łokci pięć, długości dwadzieścia pięć. Na pustey roli pułrolniczey szerokości laska iedna, łokci pięć, długości pięćdziesiąt dziewięć. Na Przydziałkach przez staie iedno szerokości laska iedna, łokci pięć, długości trzydzieści dwa łokci pięć. Na przydziałkach tychże po pułrolniku staje iedno szerokości lasek dwie, długości trzydzieści dwa.

Tatarki od granic Cieleckich szerokości laska iedna, łokci pięć, długości czterdzieści dwa. Na Klinach pod lasem Zielęckim szerokości lasek piętnaście, długości dwadzieścia cztery, które przez niskość gruntu wymokła i licha. Na Dziale za stodołami po pułrolniku przez stay dwoie do granic Cieleckich szerokości lasek dwanaście, długości siedmdziesiąt pięć, która przez późny zasiew iest licha.

Rzepaku na Krucicach szerokości lasek sześć, długości szesnaście.

Prosa zasianego za łąkami szerokości lasek trzy, długości dwadzieścia siedm i dwie z ośmiu. W tym staju iest Mateusza kowala zasianego owsa szerokości lasek dwie, długości dwadzieścia siedm i na tymże staju tego działu zamiast Ludwika fornala, Wawrzyńca parobka, od Józefa Woźniaczyka zagrodnika. Na drugim staju tegoż działu niemasz nic pańskiego tylko same przysiewki komorników. Na Krucicach Brukwi zasadzoney zagonów ośm, kapusty zagonów dziesięć przy pańskiey roli tey maią przysiewnicy brukwi iako to: karczmarz kawałków ośm, kowal cztery, Mateusz komornik cztery.

Za łąkami iest kartofli wszerz lasek ośmnaście długości dwadzieścia dziewięć, przy których przysiewki maią karczmarz na swey mierzwie zagonów ośm, a dziewiąty za komorne i dziesiąty za odrobek, kowal dwa zagony za robotę starą dworowi, Józef Woźniak do ogroda ieden, Mateusz komornik ma dwa zagony na odrobek.

Ugoru podoranego za Łąkami nad olszyną szerokości lasek dziesięć i łokci cztery, długości lasek dwadzieścia ieden. Od Glinianek na dzialiku przy drodze szerokości lasek iedenaście, długości trzydzieści. Pod Dembiną Zielęcką szerokości lasek dwadzieścia trzy, długości trzydzieści ośm. Na drugim staju przy Gliniankach szerokości lasek ośmnaście, długości piętnaście. Na końcu teyże roli pod Olszyną przy Gliniankach szerokości dwanaście lasek, długości tyleż

Summa wynosi Ugoru podoranego szerokości lasek siedmdziesiąt cztery łokci cztery długości lasek stoszesnaście.

Niepodoranego Ugoru. Za Łąkami nad Olszyną szerokości dwanaście lasek, długości dwadzieścia cztery, który podorany został przez teraźnieyszego possessora, przy Drodze Wartskiej na dwóch stajach od Glinianek szerokości trzydzieści cztery lasek, długości sześćdziesiąt także podorane przez teraźnieyszego possessora, od Gościeńca do Czartek wielkich należącego nad Drogą Wartską ku Górze na Smugu, przez stay dwa szerokości lasek ośmnaście, długości pięćdziesiąt, ten podorany został przez dawnego possessora Wci Osińskiego, na dziale Lisie Jamy zwanym nad granicą Zielęcką przez stay dwoie szerokości dwadzieścia dwa lasek, długości pięćdziesiąt siedm, ten podorany został przez teraźnieyszego possessora. Na trzecim staju Lisie Jamy zwanym szerokości lasek czternaście długości trzydzieści ieden, ten także został podorany przez teraźnieyszego possessora. Summa Ugoru podoranego przez teraźnieyszego possessora i dawnego szerokości sto, długości dwieście dwadzieścia.

Na pustych, po pułrolniku Frącku u Gościeńca nad Drogą Wartską ku Górze szerokości lasek dwie, długości pięćdziesiąt, te zasiane przez kowala i Wawrzyńca Woźniaczyka owsem. Na Krucicy od łąki nad Olszyną szerokości lasek dwie, długości piętnaście. Od Wiatraka Krąkowskiego po lewey stronie Drogi Wartskiey przez stay dwoie szerokości lasek pięć, długości czterdzieści siedm, te podorane zostały przez teraźnieyszego possessora. Od Drogi Wartskiey ku Górze idącey po prawey stronie szerokości lasek dwie łokci pięć, długości trzydzieści, po lewey stronie do granic Czartek małych szerokości lasek cztery, długości czterdzieści siedm. Pod samym Wiatrakiem Krąkowskim laska szerokości iedna, łokci dwa, długości piętnaście, którego summa pustego szerokości lasek szesnaście łokci siedm, długości dwieście cztery, ten przydany iest przez dawnego possessora na dodatek, na tegoż pułrolnika dziale od dołu ku granicy Czartek małych gdzie młynarz Krąkowski miał zasadzone kartofle szerokości laska iedna łokci dwa, długości dwadzieścia dziewięć. Ditto na teyże pułrolniczey roli na Dąbku pod małemi Czartkami przez stay dwoie, które były zasiane przez Mateusza komornika i fornala, te Wa Czartkowska opiekunka podorała.

Po ukończeniu opisu obsiewów i zabudowań dworskich, niemniey ugoru przystąpił niżey podpisany do opisu zabudowań, włościan, inwentarzy danym tymże niemniey powinności odrabiania.

Chałupa pierwsza, w którey siedzi Józef Woźniak, zagrodnik, który ma chałupę znowa wyreperowaną przez Wo Osińskiego possessora dobrą teraz, obórkę i stodołkę nienaygorsze, bydła pańskiego wołów parę, krowę iednę, świnię iednę, pług z żelaztwem, radlicą, kosę trawną, siekierę, sierp, wóz bosy, robi pańskiego w tydzień ręczno lub bydłem dni trzy, oruie po lasek cztery, robi tłuk cztery, dwie do oziminy, a dwie do jarzyny. Darmochy odrabia do lnu moczenia, rozstawiania, wyrzucania, kapusty i brukwi sadzenia, opylenia, ociskania, stróży za koleią, strzeżenia, prania trzy razy do roku i sadzy wycierania, niemniey do Warty lub Błaszków ieżdzenia iak każą pieszo lub wołmi i puł sztuki oprząda i obrabia, za to bierze groszy ośm polskich, drogi odprawia, jay mendel daie i kapłona iednego.

Piotr Lęzik, także zagrodnik, ma chałupę złą reperacyi potrzebuiącą, oborę złą zupełnie, stodołę nienaygorszą, wołu iednego pańskiego a za drugiego podupadłego przez podwody kaliskie wziął talarów dziesięć, a iedenastego podług jego oświadczenia przyrzeczonego ieszcze nieodebrał, resztę to samo ma co i pierwszy niemniey daniny daie.

Trzeci Marcin Grzegorz, pułrolnik, ma chałupę zupełnie złą bezwłocznie reperacyi potrzebuiącą w przyciesiach, balkach, oborę nienaygorszą, stodołę złą, parę wołów pańskich i świnię. Wóz przepadł mu na podwodzie, pług, radło, siekierę, kosę od trawy ma także pańskie, koni parę, robi dni sześć lub za dwa dni orze lasek siedm, resztę powinności tych samych odbywa i daniny daie co i zagrodnicy i tłuki odrabia.

Czwarty Mateusz, komornik, chałupę ma złą, obórki dwie z chlewikiem złe, stodułkę wyreperowaną przez Wi Osińskiego, inwentarza żadnego pańskiego nie ma, gdyż iakowy był po zmarłym pułrolniku na placu tym niegdy Wy Czartkowski dziedzic do dworu zabrał, i ten przez licytacyą sprzedany został.

Na końcu Chałupa w którey siedzi kowal Antoni Obliborski, iest nienaygorsza, stodoły ani obórki niema, statki niektóre kowalskie ma pańskie, które są w inwentarzu przy spisie sądowym umieszczone.

Gościeniec nad drogą bitą, w którym mieszka Woyciech karczmarz, którego powinności tu się wyłuszcza, gdyż są w spisie inwentarza sądowego umieszczone i Wy dzierżawca do tych referować się ma.