Źródło inwentarza:
Akta notariusza Jana Strachowskiego z
roku 1818. (Archiwum Państwowe w Łodzi, oddział w Sieradzu)
Tekst z oryginalnego inwentarza
przepisał Piotr Tameczka.
1793 r.
26 sierpnia 1818 roku w Czartkach
Wielkich litera A, będących ongiś własnością Walerjana
Czartkowskiego pojawia się pisarz aktowy Jan Strachowski. Konstancja
Czartkowska, wdowa po Walerianie Czartkowskim, jednocześnie
opiekunka swego nieletnego syna Wincentego, Jan Mycielski podopiekun
Wincentego oraz Erazm Osiński plus licytant pomienionej części
Czartek Wielkich domagają się od Jana Strachowskiego, aby ten
powtórnie opisał połowę Czartek Wielkich. Trzy lata wcześniej
doszło do opisu stanu dóbr Czartek Wielkich litera A. Poniższy
opis różni się nieznacznie od poprzedniego.
Budynki Dworskie
Pomięszkanie zrobione z browaru
dawniey, do którego wchodząc iest bruk przed sienią z kamieni
dany. Drzwi do sieni z dworu na zawiasach i hakach z wrzecądzem i
szkoblem ze dworu, a zewnątrz w sieni z klamką i zaporą
drewnianemi. Po lewey ręce iest izba, do którey drzwi ordynaryiną
robotą iak w sieni na zawiasach i chakach z klamką, rękoieścią i
antabą żelaznemi. Podłoga z tarcic ułożona zła, piec i komin
prostą robotą. Po prawey ręce iest przeforszta z tarcic, do którey
drzwi na zawiasach i chakach żelaznych z wrzecądzem i szkoblem. W
tey izbie podłogi niemasz. W pokoju tak i pierwszym, iako i pokoiku
drugim po iednym oknie. W pokoiu pierwszym dwie szyby wybite, tafelek
małych trzy, w alkierzyku zaś przeforsztowanym tafelek
przepękniętych na wpoł dwie. Z izby pierwszey iest komora, do
którey wchodząc z izby są drzwi
na zawiasach i hakach żelaznych, z wrzecądzem, chaczykiem i
skoblem żelaznym do zamykania. Z tey komory są drzwi wychodne na
podworze na zawiasach i chakach żelaznych na zapore drewnianą
zewnątrz zamykaiące się u których z podworza iest wrzecądz i
szkobel. W środku sieni iest kuchnia przeforsztowana do którey
drzwi są na biegunach drewnianych, z wrzecądzem i szkoblem. Komin
od dołu iest w brandzmurach z kamieni murowany, a daley w stożyny,
i nad wierzchem gliną oblepiony. Na przeciwko iest izba czeladnia, w
którey podłogi niemasz. Komin prostą robotą, za kominem zamiast
pieca kotlina. Okno iedno w małe tafelki dawane, w którym brakuie
szyb pięć, na tyle dziura wyrznięta do rynny, którą leie się
woda do kociełka robienia piwa. W tym budynku całkiem iest pułap z
tarcic dany. Nad izbami, i polepa cienka. Nad komorą zaś pułapu
niemasz. Ten budynek był od dołu szkudłami podbity dwiema szorami
lecz teraz te szkudły pogniły, przez co kozły także pogniły, i w
dachu reperacyi potrzebuie, i przyciesi także podwleczenia. Za tym
mięszkaniem iest studnia z cembrzyną, żurawiem i koszurem znacznie
zdezelowana. Za tym mięszkaniem był kubł do wieprzy tuczenia mały
z różnych kawałków drzewa postawiony*. Za tym mięszkaniem iest
ogród zasadzony kartoflami, a częścią nieiakąś od dołu makiem
i pasternakiem zasiany kawałkami, którego warzywa, iż nie iest
opylony tylko raz przed chwastem rekognoskować nie można, kartofle
zaś opylone. Na górce ku części wielmożnego Osińskiego iest
suszarnia postawiona z drzewa kostkowego pod snopkami, do którei
drzwi dwoie na zawiasach i chakach żelaznych z wrzecądzami i
szkoblami. Pod tym budynkiem brakuie przyciesi. Ten budynek w cale w
złym mieyscu iest postawiony, i grozi obiema częściom
niebezpieczeństwem ognia.
Ku sadzawce są zaś w podwórzu
postawione budynki, szpicherek o dwóch kondygnacyach staroświeckim
modelem postawiony. Do którego wchodząc od dołu, i u góry są
drzwi na zawiasach i chakach żelaznych z wrzecądzem i szkoblem do
zamykania, schodów na górę żadnych nie masz, tylko po drabce
wchodzą. Około tego szpicherka iest chlewików z różnego starego
drzewa przybudowanych pięć, u których trzech są wrzeciądze i
szkoble żelazne do zamykania. Ten szpicherek wraz z przybudowanemi
chlewikami reperacyi żadney niewart, jak tylko rozebrania, a nowego
postawienia. Za tym szpicherkiem niedaleko była postawiona oborka
razem z staienką i wozowienką, lecz teraz przez wiatry nawalne iest
obalona, na ktorey kozły połamały się. Sciany nienaygorsze,
owierki zupełnie niezdatne. Balki ieszcze zdadzą się. Ten budynek
nowego postawienia potrzebuie gwałtownie, gdyż mieysca na
inwentarze i żadnego urządzenia niemasz przez co sterkoryzacya
gruntu upada. Przyciesi pod tym budynkiem wszystkie pogniły. Na nic
nie zdatna.
Stodoła
o dwóch klepiskach z drzewa rzniętego stawiana, na którey w środku
kozły pozałamywały się, i ściany poprężone, przyciesi na okoł
pognite, która także wczesney reperacyi potrzebuie. Płoty na około
zabudowania dworskiego od sadu i od podwórza niemniey od wsi są
nienaygorsze. Resztuiące zaś nowego postawienia potrzebuią.
Po ukończoniu opisu zabudowań
dworskich przystąpił niżey podpisany Pisarz do opisu obsiewów
dworskich, które są takowe:
Żyta od granic Witowskich na pierwszym
staiu iest szerokości lasek siedm, długości trzydzieści trzy, w
tym samym dziale na drugim staiu szerokości lasek siedmnaście i
trzy z ośmiu, długości dwadzieścia siedm lasek łokci cztery. Na
Nosowiu na klinach na którym staiu ma Mateusz komornik Frątczak tyk
cztery, które cztery tyki nierachuią się do zbioru dworskiego,
lecz te z ogułu szerokości lasek dwudziestu dwóch, wytrącaią
się, iako też, długości lasek tego staia trzydziestu trzech,
łokci sześciu, a zatym nie zostaie do zbioru dworskiego z tego
staia, iak szerokości lasek ośmnaście, długości trzydzieści
trzy i sześć łokci. Na głębokiej bruździe nazwanym staiu
szerokości lasek trzydzieści trzy i pół długości trzydzieści
trzy i łokci sześć. Na górce od Witowa szerokości lasek
trzydzieści ieden i sześć z ośmiu, długości trzydzieści i
sześć łokci. Na smugu szerokości lasek ośmnaście, długości
trzydzieści i sześć. Za Smugiem ku Cielcom dwadzieścia dziewięć
i pół szerokości, długości trzydzieści i dwa. Na pustey roli po
Franciszku pułrolniku iest żyta zasianego przez stay czworo na
szerz prętów trzy, lecz na tym staiu pustey roli ma drugie staie od
wsi zasiane karczmarz Frątczak, a zatym to potrącaiąc, nie zostaie
na sprzęt do dworu iak stay trzy, których szerokości lasek po
trzy, a długości dziewięćdziesiąt i pięć.
Pszenicy
Na Smugu od Witowa szerokości lasek ośmnaście, długości
dwadzieścia siedem i łokci pięc. Od granic Witowskich iest
pszenicy zasianey szerokości lasek ośmnaście, długości
trzydzieści trzy, którą Wna pozostała wdowa Czartkowska Wmu
possessorowi w pierwszym ............ [słowo nieczytelne] pierwszego
roku odsiała i ta teraz rachuie się.
Jarzyna. Jęczmienia za stodołami
chłopskiemi lasek szerokości dwanaście, długości przez troie
stay ośmdziesiąt i ośm. Za Ozdem na dziale jęczmienia szerokości
lasek ośmnaście i pięć z ośmiu, długości dwadzieścia dziewięć
lasek łokci siedm. Na tymże dziale przy jęczmieniu iest zasianego
lnu przysiewkowego karczmarza dwa, Józefa Rogaskiego dwa, marcinki
ieden, Matusa Frątczaka ieden, kowala ieden, Ludwiczki kowalówny
ieden, których oguł przysianego lnu wynosi prętów trzy, pańskiego
na prowent zasianego lnu lasek szerokości cztery, długości
dwadzieścia dziewięć łokci siedem. Na staiu pułrolniczym pustym
jęczmienia przez stai dwoie szerokości laska iedna i łokci cztery,
długości lasek pięćdziesiąt dziewięć. Na Krucicach jęczmienia
szerokości lasek siedmnaście łokci pięć, długości lasek ośm.
Owsa za
Ozdem szerokosci lasek dziewiętnaście łokci cztery długości
siedmdziesiąt ośm. Ku granicom Cieleckim na roli pułrolniczey
szerokości laska iedna, a przez stay troie długości siedmdziesiąt.
Od granic Zielęckich stay troie na roli pułrolniczey, szerokości
lasek dwie, długości dziewiędziesiąt. Na drugim staiu od tychże
granic szerokości lasek trzy łokci dwa, długości siedmdziesiąt
trzy, łokci sześć, która rola iest pułrolnicza. Na klinach po
pułrolniku stay dwa, szerokości lasek trzy, łokieć ieden,
długości siedmdziesiąt lasek, łokci pięć.
Grochu. Na Dziale od granic Cieleckich
szerokości lasek dziewiętnaście, łokci pięć, długości
dwadzieścia pięć, na pustey roli pułrolniczey szerokości laska
iedna, łokci pięć, długości pięćdziesiąt dziewięć. Na
Przydziałkach przez staie iedno szerokości laska iedna, łokci
pięć, długości pięćdziesiąt dziewięć. Na przydziałkach
przez staie iedno szerokości laska iedna, łokci pięć, długości
trzydzieści dwa, łokci pięć. Na przydziałkach tychże po
pułrolniku staie iedno szerokości lasek dwie długości trzydzieści
dwa.
Tatarki. Od granic Cieleckich
szerokości laska iedna, łokci pięć, długości czterdzieści dwa.
Na Klinach pod lasem Zielęckim szerokości lasek piętnaście,
długości dwadzieścia cztery, która przez niskość gruntu wymokła
i licha. Na Dziale za stodołami po pułrolniku przez stay dwoie do
granic Cieleckich szerokości lasek dwanaście, długości
siedemdziesiąt pięć, która przez późny zasiew iest lichą.
Rzepaku na Krucicach lasek wszerz
siedemdziesiąt sześć, a długości ośm, który iest lichy.
Prosa zasianego za łąkami lasek trzy
szerokości, długości dwadzieścia siedem i dwie z ośmiu, w tym
staiu iest fornalowego przysianego jęczmienia lasek dwie szerokości,
a długości dwadzieścia siedem. Na drugim staiu tego działu
niemasz nic pańskiego, tylko samego przysiewki komorników. Na
Krucicach brukwi i kapusty zasadzoney. Brukwi zagonów
ośm, kapusty zagonów dziesięć. Przy pańskiey tey roli maią
przysiewnicy po dwa zagony, iako to: kowal zagon ieden, Mateusz
Frątczak ieden, Józef Rogaski dwa, kaczmarz dwa. Za łąkami iest
kartofli zasadzonych szerokości lasek dwadzieścia, przy których
przysiewki maią kaczmarz na swey mierzwie zagonów ośm, a dziewiąty
zagon za komorne, Rogaski młody trzy, kowal dwa, Marcinka zagon
ieden, kowalówna ieden, Józef Woźniak do roli czyli ogroda ma
dodatkow zagon ieden.
Ugoru
podoranego za Łąkami nad olszyną szerokości lasek dziesięć i
łokci cztery, długości lasek dwadzieścia ieden. Od Glinianek na
dzieliku przy drodze szerokości lasek iedenaście, długości
trzydzieści. Pod Dembiną Zielęcką szerokości lasek dwadzieścia
trzy, długości trzydzieści ośm, na drugim staiu przy Gliniankach
szerokości lasek ośmnaście, długości piętnaście. Na końcu
teyże roli pod Olszyną przy Gliniankach szerokości dwanaście
lasek, długości tyleż.
Summa wynosi Ugoru podoranego
szerokości lasek siedmdziesiąt cztery łokci cztery długości
lasek sto szesnaście.
Niepodoranego Ugoru. Za Łąkami
nad Olszyną szerokości dwanaście, długości dwadzieścia cztery,
przy Drodze Wartskiej na dwóch staiach od Glinianek szerokości
trzydzieści cztery, długości sześćdziesiąt, od Gościeńca do
Czartek wielkich należącego nad Drogą Wartską ku Górze na Smugu,
przez stay dwa szerokości lasek ośmnaście długości pięćdziesiąt,
na dziale Lisie Jamy zwanym nad granicą Zielęcką przez stai dwoie
szerokości dwadzieścia dwa, długości pięćdziesiąt siedem. Na
trzecim staiu od Drogi Wartskiej szerokości lasek czternaście
długości trzydzieści ieden. Summa Ugoru niepodoranego
wynosi szerokości lasek sto, długości dwieście dwadzieścia dwie
lasek.
Na pustych, po pułrolniku Frącku u
Gościńca nad Drogą Wartską ku Górze stay dwa szerokości lasek
dwie, długości lasek pięćdziesiąt. Na Krucicy od łąki nad
Olszyną szerokości lasek dwie, długości piętnaście. Od Wiatraka
Krąkowskiego po lewey stronie Drogi Wartskiey ku Górze przez stay
dwoie szerokości pięć lasek, długości czterdzieści siedem. Od
Drogi Wartskiey ku Górze idącey po prawey stronie szerokości lasek
dwie łokci pięć, długości trzydzieści, po lewey stronie teyże
drogi do granic Czartek małych szerokości lasek cztery, długości
czterdzieści siedem pod samym Wiatrakiem Krąkowskim szerokości
laska iedna, łokci dwa, długości piętnaście. Summa niepodoranego
ugoru pustego szerokości lasek szesnaście łokci siedem, długości
dwieście cztery. Na tegoż pułrolnika dziale od dołu ku granicy
Czartek małych przez młynarza Krąkowskiego iest zasadzonych
kartofli szerokości lasek iedna łokci dwa, długości dwadzieścia
dziewięć. Na tegoż roli pułrolnika na Dąbku pod małemi
Czartkami przez stay dwa zasiał pierwsze staie Mateusz komornik
jęczmieniem, a drugie staie Ludwik fornal owsem.
Po ukończeniu opisu obsiewów i
zabudowań dworskich, niemniey ugoru przystąpił niżey podpisany do
opisu zabudowań włościan, inwentarzy danym tymże niemniey
powinności odrabiania.
Chałupa pierwsza, w którey
siedzi Józef Woźniak, zagrodnik, który ma chałupę z nowa
wyreperowaną przez Wgo Osinskiego possessora dobrą teraz. Oborke i
stodołke nienaygorsze. Bydła pańskiego wołów pare, krowe iedne,
swinie iedne, pług z żelaztwem i radlicą, kose trawną, siekiere,
sierp, wóz bosy. Robi pańskiego w tydzień ręczno lub bydłem dni
trzy. Oruie po lasek cztery. Robi tłuk cztery, dwie do oziminy, a
dwie do jarzyny. Darmochy odrabia do lnu moczenia, rozstawiania,
wyrzucania, kapusty i brukwi sadzenia, opylenia, ociskania, stróży
za koleią strzeżenia, prania trzy razy do roku, i sadzy wycierania,
niemniey do Warty lub Błaszków iezdzenia jak każą pieszo lub
wołmi drogi odprawia, jay mędel daie i kapłona iednego.
Piotr Lezik, także zagrodnik. Ma
chałupę dobrą, oborę złą zupełnie, stodołę nienaygorszą, ma
wołu iednego pańskiego, a za drugiego podupadłego przez podwody
kaliskie talarów pruskich iedenaście, resztę to samo ma co i
pierwszy i te same powinności odprawia co i pierwszy, i daniny
daie. Trzeci Marcin Grzegorz, pułrolnik, ma chałupę złą,
reperacyi potrzebuiącą w przyciesiach, balkach, obore nienaygorszą,
stodołe złą, wołów pare pańskich i swinie. Wóz przepadł mu na
podwodzie, pług, radło, siekiere, kose od trawy ma także pańskie.
Robi dni sześć lub za dwa dni orze lasek siedem. Reszte powinności
tych samych odbywa, i daniny daie co i zagrodnicy, i tłuki odrabia.
Czwarty Mateusz, komornik, chałupe ma złą, oborki dwie z
chlewikiem złe, stodołke wyreparowany przez Wgo Osińskiego.
Inwentarza żadnego pańskiego nie ma, gdyż iakowy był po zmarłym
pułrolniku na placu tym niegdy Wny Czartkowski dziedzic do dworu
zabrał, i ten sprzez licytacyą sprzedany został. Na końcu
Chałupa w którey siedzi kowal Antoni Obiborski, iest
nienaygorsza. Stodoły ani oborki niema. Statki niechtóre kowalskie
ma pańskie, które są w inwentarzu przy spisie sądowym
umieszczone. Gościniec nad drogą bitą, w którym
mięszka Woyciech kaczmarz i Józef Rogaski, komornik, których
powinności tu się nie wyłuszcza, gdyż są w spisie inwentarza
sądowego umieszczone i Wny Dzierżawca do tych referować się ma.
*lecz teraz przez Wną Czartkowską do
Czartek małych zabrany[?]
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz