wtorek, 16 czerwca 2020

Inwentarz Żelisław (1829)

Źródło inwentarza:
Akta notariusza Wojciecha Morkowskiego z Warty z roku 1829. (Archiwum Państwowe w Łodzi, oddział w Sieradzu)
Tekst z oryginalnego inwentarza przepisał Piotr Tameczka.

 Żelisław, Sarny i Zaborów na Mapie Kwatermistrzowskiej.

Wojciech Morkowski, rejent kancelarji Powiatu Wartskiego dnia ósmego lipca 1829 roku przybywa do dworu mieszczącego się we wsi Żelisław w ówczesnym Powiecie Wartskim.
Na miejscu są już obecni Antoni Trzciński dziedzic dóbr Woli w Obwodzie Piotrkowskim, dotychczasowy posesor dzierżawny dóbr Żelisławia, oraz Erazm Błeszyński dziedzic tychże dóbr, zamieszkały w Żelisławiu. Kontrakt dzierżawny dobiegł końca i dotychczasowy dzierżawca Antoni Trzciński zażądał od  Wojciecha Morkowskiego spisania stanu dóbr, a w szczególności budowli dworskich, gorzelni, obsiewów w polach i ogrodach, oraz łąk. Rejent czynność  swoją uskutecznił w obecności dwóch świadków pochodzących z Żelisławia tj. Kazimierza Piechocińskiego i Franciszka Kozubskiego.

Budynki
Dwór. Cały murowany w cegłę paloną na wapnie z piecami mieszczący w sobie sześć pokoi, kuchnię, schowanie i kredens w parterze oraz na gurze pod dachem trzy pokoiki. Do wszystkich tych pokoiów są drzwi do zamknięcia z zamkami dobrze opatrzone. W pokoiach znayduią się okna duże każde po ośm szyb w sobie mieszczące, pomiędzy któremi iedna szyba wybita, zaraz przez szklarza wprawiona znaydowała się. Dwór ten pokryty iest dachówką, iak widać bez nadwyrężenia.
2. Lamus. Na przeciw dworu stoiący, iest murowany z mieszczącymi pod sobą sklepami także murowanymi. Lamus ten mieści w ścianie zamiast okien dwa otwory małe za kratą żelazną, i iest pokryty szkudłami, wniyście zaś do lamuza iest po trzech tarcicach do kupy spoionych, i na nich kawałki drewna zamiast schodów przybiiane.
3o Gorzelnia. Budynek iuż nie nowy massyw murowany, szkudłami pokryty, do którego po prawey stronie wchodząc znayduie się gorzelnia o trzech oknach, w każdem po sześć szyb całe. W tey gorzelni iest garniec miedzianny z pokrywą takąże, i wężem miedziannym, oraz z rurnicą drewnianą, trzema obręczami żelaznemi opasaną, powtóre maszyną Madzianą Lunego, z alembikiem i wężem miedzianym równie z rurnicą drewnianą o trzech obręczach żelaznych.
Podług wniosku w tem mieyscu uczynionego przez W. Błeszyńskiego maszyna wyżey wspomniona ma bydź pęknięta. Daley w teyże gorzelni mieści się ogrzewacz statek drewniany, duży, trzema żelaznemi obręczami pobity, wanien drewnianych do zacieru sztuk dziesięć, każda z trzema obręczami żelaznemi, statki dwa drewniane do podmłody i wody, także po trzy obręcze żelazne maiące. Maszyna do kartofli gotowania trzema obręczami żelaznemi obita. Dwie konewki drewniane ręczne, po trzy obręcze żelazne maiące. Dwie konwie duże o dwóch uchach, równie obręczami żelaznemi każda po trzy pobite, cebor drewnianny, dwiema żelaznemi obręczami pobity, sądków dwudziestogarcowych sześć, drewnianemi obręczami pobite. W teyże gorzelni znayduią się dwie kadzie drewniane, w ziemię wkopane, które wedle podania maią bydź żelaznemi obręczami  opasane. Statek drewniany przycirek zwany, drewnianemi obręczami pobity. Rynny do spuszczania roboty i wody drewnianne sztuk pięć, z których dwie w ziemię są wkopane. W tey gorzelni znalazł także Reient młynek do mielenia kartofli, lecz W. Antoni Trzciński wniósł, iż ten iest iego własnością, zaś W. Błeszyński podał, że młynik ten do gorzelni winien należeć.
Znayduie się daley w gorzelni pompa do roboty, i przed gorzelnią druga pompa do wody, obydwie kompletne. Wychodząc z tey gorzelni iest sionka, w którey są czeluści od garcy, i do tych czeluści w dwóch mieyscach znayduią się dwie blachy do zamykania i dwie wmurowane, zamiast przyciosków. Do tey gorzelni wchodząc po lewey stonie iest izba mieszkalna dla gorzelannego, w którey mieści się piec i komin murowane, i dwa okna każde o sześciu szybach całe, za tą zaś izbą mieszkalną iest izba druga mnieysza o iednym oknie o sześciu szybach, drzwi u tey gorzelni do wniyścia, do samey gorzelni, izbów i innych schowań, są na zawiasach, i opatrzone do zamknięcia klamkami żelaznemi.
4o Przy tey gorzelni znayduie się przystawiony chlewik drewniany, w blachy, tarcicami pokryty, drzwi troie u tego chlewika znayduią się na drewnianych biegunach z żelaznemi wrzecądzami do zamknięcia.
5o Obora niżey gorzelni stoi murowana masyw, pokryta szkudłami, do którey są drzwi od frontu podwóyne na żelaznych zawiasach, i dwoie drzwi poiedyńczych w ścianie podłużniey równie na żelaznych zawiasach, i z ryglami żelaznemi do zamknięcia. W teyże oborze mieści się sieczkarnia, do którey drzwi poiedyńcze na żelaznych zawiasach z ryglem żelaznym do zamykania.
6. Mielcuch niżey ieszcze stoiący drewniany w bale wkoło podmurowany szkudłami pokryty. W tem mielcuchu znayduie się kocioł miedziany do piwa wmurowany. Kadzi do piwa z drzewa sosnowego dwie, każda dwiema obręczami żelaznemi pobita, drybas do dobierania wódki drewniany, dwiema obręczami żelaznemi opasany, kilsztok, czyli chłodnik do piwa sosnowy, oprawny. Kosz drewniany do chmielu oprawny w żelazo. Reynien drewnianych dwie, beczek dębowych do piwa obręczami drewnianemi pobitych ma bydź przeszło osiemnaście, z dołu mielcucha wchodząc na gurę, są schody drewniane, na górze zaś znayduie się suszarnia do słodu z drzewa, gliną wylepiona wewnątrz. W tem mielcuchu z sieni po lewey stronie wchodząc iest izba o dwóch oknach do ruszczenia słodu, astrychem wyłożona, i w tey izbie zarazem mieści się koryto zalewne, masyw murowane. Drzwi w tem mielcuchu do zamykania  sieni, izby, są na żelaznych zawiasach, z ryglem żelaznym, i chaczykiem, równie drzwi do komory z tey izby znayduią się na żelaznych zawiasach z chaczykiem, a drzwi drugie od tyłu mielcucha z żelaznemi zawiasami i żelaznym wrzecądzem. Nad mielcuchem iest sypanie tarcicami wybite, z drzwiami na żelaznych zawiasach, wrzecądzem do kłutki, w tym mielcuchu iest komin massyw murowany, iak równie kilsztok, o którym wyżey mowa na dwunastu filarach masyw podmurowany.
7. Kurnik obok mielcucha i obory stoiący w ryglówkę z drzewa szkudłami pokryty, do tych kurników iest troie drzwi w ścianie podłużniey zewnątrz. Drzwi na żelaznych zawiasach z wrzecądzami. Wewnątrz tych kurników iest ośm przegród oddzielnych, i do każdego drzwi na żelaznych zawiasach z zamknięciem.
8. Obora druga szczytem do południa stoiąca masyw murowana. W ścianie podłużniey są iedne drzwi, i iedne wrota na żelaznych zawiasach z zamknięciem. W tey oborze znayduią się kompletne koryta i drabiny, i obora ta iest od frontu szkudłami, a od tyłu tarcicami pokryta, iest bez posowy. Drzwi do dymnika u tey obory brakuie.
9o Dom mieszkalny Folwark zwany, w tey samey lini iak gorzelnia, z drzewa w bale, szkudłami z obydwóch stron pokryty, iuż stary, w którym domu z sieni po każdey stronie znayduie się iedna izba, iak równie w prost sieni trzecia izba, i w izbach tych w każdey piec murowany, razem do gotowania znayduią się od frontów dwóch izbach, w iedney trzy okna, w drugiey dwa, a w trzeciey iedno i w schowaniu iedno znayduie się. Drzwi wszędzie na żelaznych zawiasach z zamknięciem takimże komin sklepiony masyw murowany.
10. Staynia masyw murowana szkudłami pokryta do którey iest czworo drzwi na żelaznych zawiasach z żelaznemi wrzecądzami, koryta i drabiny są kompletne.
11. Spikrz masyw murowany szkudłami pokryty, o dwunastu oknach małych od dołu a o dziesięciu u góry wniyście do tego spikrza iest dwoie z drzwiami na żelaznych zawiasach i zamkami, wewnątrz podłoga i posowa oraz schody na gurę drewniane.
12. Dwie stodoły wedle spikrza na przeciw siebie stoiące, obydwie masyw murowane, każda o dwóch klepiskach, wrota do nich na żelaznych zawiasach z zamkami bokiem szkudłami, a śrzodkiem słomą są pokryte.

Ogrody
13. Ogród pierwszy za dworem starym czyli folwarkiem, dawniey przez pastuchę posiewany, znayduie się kartoflami zasadzony.
14. Ogród drugi za dworem będący, częścią kartoflami, pietruszką, marchwią, i innym wazywem zasiany i zasadzony.
15. Ogród trzeci za stodołami kapustą i brukwią zasadzony.

Pola
16. Co do pól, tedy W. Błeszyński dziedzic obsiew takowych oziminą i jarzyną tak na folwarku Żelisławiu, iakoteż na dwóch innych folwarkach Sarny i Zaborów zwanych, do dóbr Żelisławia należących za dobry i dostateczny przyimuie z tem tylko nadmienieniem, iż folwark Poczta zwany nie iest obsianem szczególniey jarzyną W. zaś Trzciński tłomacząc, że folwark ten na dwa tylko pola, to iest oziminne i jarzynne iest podzielony, że na połowie zasiał oziminą, druga zaś połowa na pastwisko dla owiec iest zostawiona, twierdzi iednak i chce to usprawiedliwić, że w innych mieyscach za to jarzyną, znacznie nawet więcey nadsiał.
Co do pola ugorowego W. Błeszyński znowu wniósł, iż ugory znayduie nie podorane i mierzwe niewywiezioną co uskutecznione było bydź powinno, na co W. Trzciński odpowiedział, iż przy obięciu possesyi Żelisławia czterdzieści ośm prętów ugoru zastał tylko podoranego, a teraz podoranego ugoru na pięćdziesiąt około pługów pozostawiona, do mierzwy zaś  przyznaie, iż tylko takowey z folwarku w Zaborowie nie wywiózł, a tu w Żelisławiu iedynie reszty przed kurnikami i w oborze pozostałey z resztą, że ieżeli nieco mierzwy w niektórych mieyscach znayduie się to ta z nowego nasłania pochodzi. - w końcu łąki na Żelisławiu i folwarkach Zaborowie i Sarny nie wypaszone znayduią się, i w takiem też stanie W. Błeszyński dziedzic przyimuie ie.
W dalszey kontynuacyi opisu pomienionych dóbr Żelisławia, Reient działaiący udał się dla obeyrzenia budynków dworskich na folwark Zaborów i Sarny, i z tym nasamprzód na folwarku Zaborowie 17 zastał stodołę murowaną w filary, i pomiędzy te filary kładzione bale bokami szkudłami, pośrodkiem zaś słomą pokryta, o dwóch klepiskach, wrota u tey stodoły znayduią się na żelaznych zawiasach z wrzeciądzami i kłótkami, oraz od tyłu z żelaznemi tylnikami do zamykania.
18. Owczarnia masyw murowana z wrotami w obydwóch szczytach na żelaznych zawiasach, i tylnikami żelaznemi, w ścianie zaś frontowey podłużnyi znayduie się dwoie drzwi poiedyńczych na żelaznych zawiasach z wrzecądzami żelaznemi. W tey owczarni w ścianach podłużnich iest ośm okienek dla widoku, od których sześć okien z szybami przez owczarka okazane zostały, a dwa brakuiące maią się znaydować w zamieszkaniu owcarza.

Na folwarku Sarny znayduią się.
19. Stodoła na słupach w bale podmurowana słomą pokryta, o dwóch klepiskach, wrota u teyże stodoły na żelaznych zawiasach, z wrzecądzami i tylnikami żelaznemi, oraz z kłutkami.
20. Owczarnia z drzewa w bale słomą pokryta, u którey wrota w szczytach na żelaznych zawiasach z tylnikami żelaznemi i dwoie drzwi w ścianie podłuźniey frontowey na żelaznych zawiasach z wrzecądzami żelaznemi do zamykania.
Po spisaniu w powyższym sposobie budowli dworskich wszystkich obsiewów i tym podobnie iak wyżey  zamieszczono W. Erazm Błeszyński dziedzic wniósł do tego aktu, że przy obięciu possesyi przez W. Trzcińskiego stała a. stodoła dworska z drzewa o iedym klepisku b. obora po Jakubie Brockim. c. stodoła i obora po Witku gospodarzu. d. obora i chlew po Woźniaku, oraz e. płoty wedle ogrodów za stodołami, iak dawniey tarnia stała, i na końcu f. chlewy i tarnia dworskie, których teraz nie znayduie, oraz uważa, iż ośmiu gospodarzy w tych dobrach upadło wzmiankę tu więc o tym czyni dlatego aby pretensyi stąd wynikaiących w drodze oddzielney właściwey mógł dochodzić.
Na ten wniosek W. Trzciński oświadczył, iż nasamprzód w naywiększey części zaprzecza ruszczonych pretensyi, zresztą zaś uważaiąc wnioski W. Błeszyńskiego niewłaściwie do tego aktu czynione, wcale na takowe nie odpowiada i tłomaczenie z tego czynić w właściwym mieyscu zastrzega sobie.
W tem mieyscu podał nadto W. Trzciński, że przez zapomnienie maszyna do sieczki gruntowa, stoiąca na wolarni, niezostała ieszcze zapisaną, która na gruncie pozostaie, a W. Błeszyński oświadczył, iż ta zupełnie zruynowana, i do użytku niezdatna.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz